MÖ 4500 ila 2500 yılları arasında konuşulduğu varsayılan ve bugün konuşulmakta olan birçok dilin atası olduğu düşünülen dile Proto-Hint-Avrupa dili denir. Ancak bu dile ait hiçbir yazılı kayıt yoktur. Dile dair bilgilerimiz, tarihsel dilbilim metoduna (aynı aileden olduğu düşünülen dillerin karşılaştırmalı analizine) dayanmaktadır.
Proto-Hint-Avrupa dili, öncelikle Karadeniz’in kuzeyinde, Doğu Avrupa’nın Hazar bozkırlarında ortaya çıkmış, dili konuşanların göç etmesi ile çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bugün Hint-Avrupa dil ailesi içinde yaklaşık 445 yaşayan dil bulunmaktadır.
Bugün Dünya’da yaşayan insanların yarısı (%46) Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir dili konuşmaktadır.
Teori nasıl gelişti?
Teori, farklı dillerin benzerliklerinin ancak ortak bir atadan geliyor olmaları ile açıklanabileceği iddiası ile geliştirilmiştir. Yani dilin var olduğuna dair elimizde somut bir kanıt yoktur ve bu yüzden Proto-Hint-Avrupa dilinin varsayımsal bir dil olduğu söylenir.
Benzerliğe örnek; Baba “peder” kelimesinin farklı dillerdeki karşılığı: Latince “pater“, Fransızca “père“, İspanyolca “padre“, Oskan dili “patír“, Umbriyan “pater“, Toharca “pācar/pācer“, Keltçe “ātir“, Sanskritçe “pitṛ“, Almanca “fater/Vater“, İrlandaca “athir/athair“, İngilizce “father“, Keşmir dili “petū’r“, Farsça “pitā/pedar“, Peştuca “plaar“.
Diller arasında benzerlik 1500’lü yıllarda Avrupalı seyyahların da dikkatini çekmiş ancak Sanskritçe, Latince ve Yunanca dilleri arasındaki benzerliklere odaklanarak, bu dillerin ortak bir atadan türemiş olabileceği William Jones tarafından öne sürülmüştür. Ancak William Jones Hint-Avrupa dil ailesine Mısır, Japonca ve Çince gibi dilleri de katmış ve bu yönü ile teorisi çok yoğun eleştirilerle karşılanmıştır.
1900’lü yılların başında Proto-Hint-Avrupa dilinin bugün kabul edilen tanımlamaları oluşturulmuştur. Ardından gelen en önemli gelişme ise Anadolu ve Tohar dillerine dair keşifler olmuştur. 1959 yılında Julius Pokorny, kendi zamanına kadar yapılan çalışmaları da derleyerek Hint-Avrupa Etimolojik Sözlüğü’ nü yayınlaşmıştır. Anadolu dilleri ile ilgili yapılan çalışmalar, bu dillerin Hint-Avrupa dil ailesi ile ilişkisini kanıtlamaya yeterli bulunmaktadır.
| Alt Aileler | Açıklama | Günümüzde |
|---|---|---|
| Proto-Anadolu | Bu ailedeki diller ölmüştür. Kayıt altına alınan en iyi örnek Hititçe'dir. | Yok |
| Proto-Toharca | Ölü bir dildir. Kuzey Batı Çin'de 6 ve 8 yüzyıllar arası tarihlenmiş kayıtlar vardır. | Yok |
| Proto-İtalik | Günümüzde sadece Latin kolu yaşamaktadır. | İspanyolca, Portekizce, Galiçyaca, Katalanca, Fransızca, İtalyanca, Romence, Aromaniyan, Rhaeto-Romen dili |
| Proto-Keltik | Bir zamanlar bütün Avrupa'da konuşulan Keltik dilleri bugün Avrupa'nın kuzeybatısında konuşulmaktadır. | İngilizce, Almanca, Hollandaca, Norveççe, Danca, İsveççe, Frizce, İzlandaca, Faroece |
| Proto-Balto-Slavik | Baltık ve Slav dilleri olarak ikiye ayrılır. | Letonca, Litovca, Slavik Rusça, Ukraynaca, Belarusça, Lehçe, Çekçe, Slovakça, Sırp Hırvatçası, Bulgarca, Slovence, Makedonca |
| Proto-Hint-İran | Hint-Aryan, İran ve Nuristan olmak üzere üçe ayrılır. | Hindik Hinduca, Bengalce, Pencapça, Farsça, Peştuca, Beluci, Kürtçe, Zazaca. |
| Proto-Ermenice | Doğu ve Batı Ermenice | |
| Proto-Grek | Yunanca, Romeyka, Tsakonian |
Proto-Hint-Avrupa Dili
1868 yılında Alman dilbilimci August Schleicher, ses biliminden ve rekonstrüksiyondan yararlanarak oluşturulan Proto-Hint-Avrupa dilinin kelime haznesine dayanarak eski bir öyküyü Proto-Hint-Avrupa dilinde kaleme alır. Koyun ve atlar adlı bu fablı dilbilimci Dr. Andrew Byrd, seslendirmiştir. (Dinlemek için tıklayabilirsiniz.)
Kaynaklar:
- Huffingtonpost
- Wikipedia-Proto-Indo-European language
- Wikipedia -Dil aileleri