Trajik temalı filmlerden ve romanlardan aşina olduğumuz amnezi kavramı, eserin yaratıcısına geniş bir hareket alanı sunması nedeniyle sıklıkla kullanılır. Hafıza kaybı hikayenin boyutunu değiştirir, derinleştirir hatta istenirse izleyiciye kahramanın büyük sırları hatırlayacağı anın gelmesini gerginlikle bekletebilir. Bu haliyle amnezi biraz romantik, biraz eğlenceli bir şeymiş gibi görünse de gerçek hayattaki tezahürleri pek filmlere benzemez. Peki amnezi nedir? Geçici bir rahatsızlık mıdır? Çeşitleri nelerdir?
Amnezi nedir?
Amnezi hafıza kaybı ya da bellek yitimi olarak adlandırılan yeni bilgileri edinme işlevinde meydana gelen bir problem nedeni ile bilgilerin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılamaması ya da eski bilgilerin hatırlanamamasıdır. Meydana gelme sebebine bağlı olarak kalıcı bir durum olabileceği gibi geçici de olabilir.
Roman ve filmlerde sıklıkla karşımıza çıkan amnezi tipi retrograd ve anterograd amnezidir. Bunun yanı sıra daha birçok amnezi tipi vardır.
Amnezi çeşitlerini anlayabilmek için öncelikle semantik ve prosedural hafıza kavramlarını anlamak gerekir.
Amnezinin Nedenleri
Fiziksel, psikolojik veya duygusal travma, anoksi (kanda oksijen azlığı), uyuşturucu madde kullanımı veya Alzehimer gibi hastalıklar amneziye yol açabilir. Bunun dışında, elektrokonvülsif terapi (ECT- bazı ruhsal bozukluklarda beyne elektrik verilerek uygulanan tedavi yöntemi) de amneziye neden olabilir.
Retrograd Amnezi
Filmlerde en sık karşımıza çıkan amnezi türüdür. Geçmiş olaylara ait hafızanın kaybedilmesi anlamına gelir. Beynin zarar görmesi ile oluşur. Ancak zarar gören bölge hipokampus değildir. Zira hipokampus yeni anıların oluşmasından sorumludur. Psikolojik bir travma ya da strese bağlı olarak gelişebilir ve genellikle geçicidir. Aşırı durumlarında kişi kendisinin kim olduğunu bile hatırlamayabilir. Retrograd amneziden muzdarip kişiler, genellikle daha eski anılarını yeni olanlardan daha iyi hatırlar çünkü eski anılar beyinde daha uzun zamandır var olduğundan daha köklü bir hal almışlardır.
Anterogard Amnezi
Filmlerde sıklıkla karşılaştığımız bir diğer amnezi türü olan anterogard amnezi, hipokampusun zarar görmesi nedeniyle meydana gelir. Kişi geçmiş anılarını hatırlayabilir ama yeni anı oluşturamaz. Ancak olayları defalarca tekrar ederek prosedural hafıza olarak hatırlamaları mümkün olur.
Bu iki hafıza kaybı türü birlikte de gözlenebilir.
Kısa Süreli Global Amnezi
Gerçekte çok nadir görülmesine rağmen filmlerde rastlanan bir amneizi çeşididir. Bu tür amneziden muzdarip kişiler anılarının nerede gerçekleştiğini, oraya nasıl ve neden gittikleri vb. unutabilirler. Yeni bilgileri kayıt etmekte zorlanabilirler, günler, haftalar ya da aylar önce gerçekleşmiş bir olayı hatırlamaları istendiğinde boş gözlerle bakabilirler. Ancak bu geçici bir durumdur. Kişi kim olduğunu bilir, etrafındaki insanları tanır.
Bu en yaygın olarak bilinen üç amnezi türü olmakla birlikte başka amnezi türleri de vardır.
İnfatil Amnezi (Çocukluk Amnezisi)
Sık görülen bir amnezi türüdür. 4-5 yaş öncesindeki anıların hatırlanmaması olarak tarif edilir. Sebebi kesin olarak bilinmemekle birlikte yaygın olarak kabul edilen modern bir teoriye göre bu durum çocuğun dil edinimi ile ilişkilidir.
Post Hipnotik Amnezi
Hipnoz terapisinde uygulanan telkin nedeni ile kişinin hipnoz sırasında gerçekleşen olayları ya da eski anılarını hatırlanmamasına hipnoz sonrası hafıza kaybı denir.
Disosiyatif Füg Durumu
Bu oldukça nadir görünen bir psikiyatrik bozukluktur ve dissosiyatif bir amnezi türü olarak sınıflandırılmıştır. Füg durumunda kişi, kim olduğunu, nerede yaşadığını ya da nerede çalıştığı vb. belleğinin bir kısmını kaybeder. Bu durum genellikle geçicidir. Yani kişi bir süre sonra eski kimliğine döner ancak bazen kalıcı da olabilir.
En bilinen amnezi tiplerini açıkladıktan sonra adını anmadan geçmek istemediğimiz 3 amnezi tipi ise şunlardır:
- Bilgilerin kaynağının hatırlanmamasına kaynak amnezisi denir. Bu tip amnezi de bilgiler hatırlanır ama bilgilerin kaynağı hatırlanmaz.
- Belirli bir olayın hatırlanmaması ise laküner amnezi adı ile anılır. Genellikle travma sonrası stres bozukluğunun bir semptomu olarak ortaya çıkar.
- Psikojenik amnezi ise psikolojik sebeplerle oluşan amnezi anlamına gelir.
Not: Daha önce yayınlamış olduğumuz, “Hafızasını kaybeden insanlar neden dillerini unutmaz?” başlıklı makalemizde, amnezi ile ilgili ilginç bilgiler bulabilirsiniz. Makaleyi okumak için tıklayınız.