Tayfun, siklon ve kasırga arasındaki farkı anlatmadan önce benzerliklerinin ne olduğunu söylemek gerekir. Çünkü bu üçü aslında aynı şeydir. Merkezinde sürekli olarak en az 119 km/saat hızla esen rüzgar ve sağanak yağmurdan oluşan hava olayına, tayfun veya siklon veya kasırga denir. Tamamen aynı hava olayının farklı isimler alma nedeni ise dünya üzerinde ortaya çıktığı okyanusal konumdan kaynaklanır.
Batı Kuzey Pasifik Okyanusu’nda yukarıda belirtilen tanıma uyacak bir fırtına olursa, buna tayfun adı verilir. Batı ve Kuzey Atlantik’te, Orta ve Doğu Kuzey Pasifik’te, Meksika Körfezi’nde veya Karayipler’de meydana gelirse, kasırga adı verilir. Benzer şekilde, Arap Denizi ve Bengal Körfezi’nde gerçekleşirse siklon adını alır.
Tropikal siklonlar bir hafta veya daha uzun sürebilir. Ancak siklonların ayrımı da yine Dünya üzerindeki coğrafi konumlarına göre, yani meydana geldikleri enlem ve boylam dikkate alınarak belirlenir. Siklonların iki alt türü vardır: Güneybatı Hint Okyanusu’nda gerçekleşenlere “tropikal siklonlar”, güneydoğu Hint Okyanusu ve Güney Pasifik’te gerçekleşenlere ise “şiddetli tropikal siklonlar” denir.
Bu önemli hava olaylarının niçin gerçekleştikleri bölgeye göre isimlendirildiğini merak etmiş olmalısınız. Bunun çok basit ve çok önemli bir nedeni vardır: Eğer bu üç isim yerine hepsine aynı isim verilmiş olsaydı, hava durumu sunucuları bu hava olayının gerçekleştiği bölgenin koordinatlarını vermek zorunda kalırlardı. Şiddetli fırtınaları gerçekleştikleri bölgeye göre isimlendirmek, hava raporunu takip etmekte olan ve ona göre önlemler almak zorunda olan (örneğin denizciler) kişilere büyük bir kolaylık sağlamaktadır.
Neden özel isim verilir?
Bir şeyi tanımlamanın en basit yollarından biri ona bir insan ismi vermektir. Bu yüzden tayfun, siklon ya da kasırga adını alabilecek kadar büyük fırtınalara, özel isim verilir. Bu güçlü fırtınalar eğer sadece tek ülkeyi etkileselerdi, her ülke topraklarında gerçekleşen fırtınaya kendi seçtiği ismi verebilirdi. Oysa bu güçlü fırtınalar öylesine geniş bir coğrafi çevreyi etkiler ki birçok ülke bundan etkilenir. Bu coğrafi bölgede yer alan ülkeler, fırtınaya verilecek isim önerilerini WMO’ya gönderirler.
WMO’da büyük fırtınalara verilmesi önerilen isimlerin bir listesi oluşturulur. Belirli bir bölgede bir fırtına meydana geldiğinde, listedeki isimlerden biri bu fırtınaya bahşedilir. Böylece spesifik olarak her fırtınaya bir isim verilmiş olur. Örneğin; Katrina Kasırgası, Haiyan Tayfunu vb. Bu listede yer alan isimler, alfabetik olarak dizilmiştir. Yılın ilk fırtınası listedeki ilk ismi alır ve bu böyle devam eder. Diyelim ki listede birinci isim “Ayşe”, son isim “Zeynep”. Bu durumda Ocak ayının ilk fırtınasının adı Ayşe, Aralık ayına gerçekleşen son fırtına da Zeynep adını alır. Ancak tabi ki bu boyuttaki fırtınalar okyanuslarda gerçekleştiğinden ve ülkemizde bu bölgede yer almadığından listedeki isimler Ayşe, Zeynep vb. değil Katrina, Cindy, Maria vb. olur.
Geçmişte fırtınalara isimleri nasıl verilirdi?
Yukarıda açıklamış olduğumuz fırtınalara isim verme süreci son derece kullanışlı bir düzgün uygulanabilen bir süreçtir. Ancak kuşkusuz başlangıçta bu böyle değildi. Başlangıçta Karayip Adaları’nda yaşayan insanlar, (Roma Katolik ayin takviminde her gün bir azize adanmıştır.) fırtınanın gerçekleştiği gün hangi azizin günü ise fırtınaya o ismi vermişlerdir. Bu sistem 2. Dünya Savaşı’na kadar uygulanmıştır. Ancak daha sonra hava tahmincileri fırtınalara kadın isimleri verme kararı alırlar. Bu uygulama, 1960 ve 70’li yıllarda kadın özgürlük kuruluşları tarafından hoş karşılanmaz. Bunun üzerine 1979 yılından sonra büyük fırtınalara erkek isimleri de verilmeye başlanır. Günümüzde listede hem erkek hem de kadın isimleri yer almaktadır. Bu isim listeleri değiştirilerek kullanılır. Yani bir liste bu yıl kullanıldıysa bütün listeler kullanılana kadar bu liste yeniden kullanılmaz.
Fırtınaların adlandırılma süreci ile ilgili ilginç bir konu daha vardır:
Eğer bir fırtına aşırı derecede şiddetli hatta ölümcülse o fırtınanın ismi emekliye ayrılır!
Listedeki sıraya göre ismini alan fırtınanın aşırı derecede güçlü olması ve yıkıcı sonuçlara yol açması durumunda, bu isimle ilgili duyarlılık artacağı ve insanları gereksiz yere endişeye sürükleyeceği için bu isim bir daha kullanılmaz. Emekliye ayrılan isimlerden bazıları şunlardır: Tracy (1974), Mitch (1998), Katrina (2005), Sandy (2012) ve Haiyan (2013).