Batı felsefesinin felsefi bir sistem geliştiren ilk filozofu olan Herakleitos, sıklıkla alıntı yapılan filozofların da ilkidir. MÖ 6. yüzyılda Efes’te yaşamıştır. Batı felsefe tarihinde felsefi bir sistem ortaya koyan ilk filozoftur. Bu makalede felsefe tarihini derinden etkileyen düşüncesinin temel taşları kısaca özetlenmiştir.
Karşıtların birliği düşüncesi
Herakleitos’a göre, tepeye çıkan yol ile tepeden inen yol, karşıt yönlere giden iki yol değildir; onlar bir ve aynı yoldur. Genç ve yaşlı Herakleitos iki farklı kişi değil, aynı Herakleitos’tur. Şarap şişesinin yarısının boş olması, yarısının dolu olması ile çelişmez. Herakleitos’un düşüncesinde karşıtlar (en azından karşıt eğilimler) mutlaka birliğe kavuşur. Bu karşıtlıklardan, çatışmalardan ve çelişkilerden kaçınılması anlamına gelmez. Aslında bunlar bir araya gelerek dünyayı meydana getirirler. Yani çelişkiyi kaldırırsak, gerçekliği de ortadan kaldırırız. Bu da gerçekliğin doğasının durağan olmamasından kaynaklanır. Her şey her zaman akış halindedir. Ona göre dünyadaki hiçbir şey durmaz. Her şey her an değişir. Şeyler farklı yollardan varlığa gelirler ve sonra yok oluncaya kadar değişirler. Evrendeki her şey böyledir. Hatta evrenin kendisi bile.
“Şeyler” durağan nesneler değildir onlar sürekli geçiş halindedirler. Herakleitos onları bu açıdan ateşe benzetir. Ateş nesneymiş gibi gözükür ama nesneden çok süreçtir. Bu derin olduğu kadar aynı zamanda bozguncu bir düşüncedir. Çünkü insanoğlu her daim tutunacak durağan bir şeyler, geçip gitmeyen, kalıcı şeyler arar. Oysa Herakleitos bize (aslında hepimizin içten içe çok iyi bildiği gibi) böyle bir şeyin var olmadığını söyler. Değişme yaşamın ve evrenin yasasıdır. Her şeyi o yönetir ve ondan kaçınmamız mümkün değildir.
Alıntı yapılan en ünlü deyişleri
- İnsanın karakteri onun yazgısıdır!
- Aynı nehirde iki kez yıkanamazsın!
- Görünmeyen bağlantılar görünenden güçlüdür!
- Tutkularla savaşmak zordur, bedeli ruhla ödenir!