Pozitivizm, bilgiye ancak deney ve gözlem yaparak elde edilen verilerin, akıl ve mantık süzgecinden geçirilmesi ile ulaşılabileceğini savunan düşünce akımıdır. Doğası itibari ile tüm doğa bilimleri, pozitivist bir anlayışla hareket eder. Pozitivizm, sosyal bilimlerin doğmasına ve gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
Pozitivist düşüncenin ilk izlerinin Antik Yunan’a kadar geri gitmesine ve pozitivizm terimini ilk kez kullanan ismin Claude Henri de Saint Simon olmasına rağmen pozitivizm denildiğinde ilk akla gelen isim Auguste Comte olur. Çünkü sosyolojinin babası sayılan Comte, pozitivist düşünceyi sistemleştirerek pozitivizmin en sıkı temsilcisi olmuştur.
Pozitivizmin temel ilkeleri
- Bilinebilir olan sadece olgulardır.
- Bilimin bütün dalları sorgulayıcı olmalıdır.
- Sorgulamanın amacı tanımlamak, öngörüde bulunmak ve keşfetmektir.
- Bilginin yegane kaynağı deney ve gözlemdir.
- Bilimsel değerlendirme, inançlara ve değerlere değil, mantık ilkelerine uygun olarak yapılır.
Eleştiriler
Auguste Comte, 18. yüzyılda sosyoloji bilimini ortaya koyar ve buna “Sosyal Fizik” adını verir. Auguste Comte gibi Fransız Devrimi ikliminde yetişen birçok düşünür ve bilim insanı, toplum dinamiklerinin tıpkı doğal fenomenler gibi, birtakım yasalara tabi olduğunu, bilimsel yöntemlerle bu yasaları tespit edebileceklerini düşünmüşlerdir.
Bu alanda yaptıkları çalışmalar, sosyal bilimlerin gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ancak sosyal bilimin tabi olduğu karmaşık mekanizmalar, pozitivizmin yasalar belirleme peşinde koşan katı bir formunun eleştirilmesine yol açmıştır. Bu katı formu benimseyen, yapısal ve organizmacı pozitivistlere yöneltilen eleştiriler, düşünce dünyasında yaygın olarak kabul görmüştür. Eleştirilerden Comte da nasibini almıştır.
Comte’un üç hal kanunu
Comte’a göre toplumlar üç temel evreden geçerler:
- Dini (teolojik) evre: Her şeyin din ile açıklandığı evredir. Orta çağa kadar uzanır.
- Metafizik evre: Oluşun soyut kuvvetlerle açıklandığı evredir. Soyut kuvvet ile kastedilen evreni yöneten insan dışındaki kuvvetlerdir. 1789’a kadar sürer.
- Pozitivist evre: Orta çağdan sonra başlayan bu evrede, bilim ön plana çıkar. Olgusal bilgi, mutlak doğru bilgi olarak kabul edilir. Üçüncü evrede, olayların özünün arayışından ziyade fenomenleri ortaya koyma arayışı hakimdir. Hatta olayların özünün kavranamayacağı görüşü hakimdir. Comte’a göre pozitivist evre, insan düşüncesinin ve gelişiminin en yüksek basamağıdır.
Günümüzde pozitivizm
Günümüzde pozitivizmin, sosyoloji üzerindeki etkisi azalmıştır. Çünkü gözlenemeyen, altta yatan mekanizmalara odaklanmayan araştırmalar, yüzeysel kalmakta ve yanıltıcı bulunmaktadır. Günümüz sosyologları, toplum üzerinde yapılacak çalışmalarda son derece kompleks birçok yöntemin birlikte kullanılması gerektiğini düşünürler. Örneğin bir saha çalışması yapılacağı zaman günümüz sosyologları, saha çalışmasının yapılacağı topluluğun kültürünün tüm dinamiklerini dikkate almaya çalışırlar. Yani onlar Comte gibi bütün toplumları tek bir “gerçek”liğin versiyonları olarak görmezler.