Karamsarlık ön yargısı kötü şeylerin olma ihtimalinin abartılmasına neden olan bilişsel bir ön yargıdır. Bu ön yargı, insanların düşünce süreçlerini çarpıtır ve duygusal sağlığa zarar verir. Bu yüzden karamsarlığın çeşitli psikolojik rahatsızlıklarla ve özellikle depresyonla güçlü bir ilişkisi vardır. Bu makale bu ön yargıyı nasıl tespit edebileceğimiz ve olumsuz etkilerinden nasıl sakınabileceğimiz konusunda ipuçları verebilmek amacı ile kaleme alınmıştır.

Karamsarlık ön yargısı nedir?

Olumsuz beklentilerin abartılması düşünce süreçlerini çeşitli şekillerde etkiler, örneğin;

  • İş görüşmesinin iyi geçmiş olmasına ve görüşme yapılan pozisyon için istenen kalifikasyonlara sahip olduğu halde kişinin işe giremeyeceğine inanması,
  • Çok iyi hazırlandığı halde sınavının kötü geçeceğine inanma,
  • Konuşmak istediği birinden, kendisinden hoşlanmayacağını düşünerek uzak durma,
  • Hedefe ne kadar yakın olursa olsun, sonunda başarısız olacağına inandığı için vazgeçme vb.

Karamsarlık ön yargısı genellikle yaşamı olumsuz etikler.

Karamsarlık sorunu

Karamsarlığın düşüncelerimizi nasıl olumsuz etkilediği ile özel örnekleri genelleştirerek karamsarlığın zararlarını şöyle sıralayabiliriz:

  • Başarısız olacağımız varsayımı, başarı için çaba harcamanın engeli olabilir.
  • Karamsarlık endişeli hissetmemize neden olabilir.
  • Karamsarlık, olayların gerçekte olduğundan daha kötü gittiği varsayımına bağlı olarak, geçmişteki olaylar hakkında kötü hissetmemize neden olabilir.

Karamsar bakış açısı bu nedenlerle sağlık sorunlarının artmasına ve yeni durumlara uyumda zorlukların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bunun da ötesinde sosyal yaşamda yaygın olarak görülen, karamsar insanlardan kaçınma davranışı, karamsarların kendilerini dışlanmış hissetmelerine yol açar.

Tahmin edilebileceği gibi depresyondaki insanların karamsarlık ön yargısı eğilimi güçlüdür. Tamamen aynı bilgilere sahip olan depresif insanlar, depresif olmayanlara göre gelecekle ilgili daha kötümser tahminlerde bulunurlar. Depresyonun anahtar semptomlarından biri karamsarlıktır. Depresyonunun üzüntü, çaresizlik ve umutsuzluk gibi duygularla güçlü bir korelasyonu vardır. Bir insanın depresyonda olduğu için mi karamsar yoksa karamsar olduğu için mi depresyonda olduğunu söylemek zordur. Yani karamsarlık ve depresyon ilişkisinin karmaşık bir doğası olmakla birlikte aralarında güçlü bir ilişkinin olduğu çok açıktır.

İşte bu nedenledir ki karamsarlığın yol açabileceği problemleri farkında olmak son derece önemlidir.

Önemli Not: Hayvanlar aleminde gereksiz yere karamsar olan tek tür insan değildir. Araştırmalar birçok hayvanın da bazı durumlarda karamsarlık ön yargısı davranışları gösterdiğini ortaya koymuştur. Örneğin arılar endişe hissetmelerine neden olan durumlarda kötümserliğe meyil ederler, bazı köpeklerin de sahiplerinden ayrılmaları durumunda benzer tutumlar gösterdikleri gözlenmiştir.

Olumlu karamsarlık

Şimdiye kadar karamsarlığın olumsuz yönlerini gördük ancak karamsarlık geçerli bir bilişsel strateji olarak kullanıldığında daha doğru kararlar almamızı sağlar.

Araştırmalar karamsarlığın bir savunma stratejisi olarak kullanılmasının isabetli karar verme performansını artırdığını göstermektedir. Buna neden olan; daha gerçekçi hedefler belirleyebilme ve zorlukları öngörerek hazırlık yapabilme imkanıdır.

Bu yararlı etki özellikle riskli olarak algılanan durumlarda öne çıkar. Olumsuz bir sonuca varma ihtimali yüksek olan durumlarda karamsarlık, olumsuz sonuçlara hazırlıklı olmayı sağlar. Buna karşın aşırı iyimser olmak, hazırlıksız yakalanmaya ve hayal kırıklıklarına yol açar. Olumlu karamsarlığın (defansif kötümserlik de denilir) gelecekle ilgili düşünmeyi teşvik eden ve olumsuz sonuçlara hazırlıklı olmamızı sağlayan bir araç olarak kullanılması faydalı bir stratejidir. Böylece karamsarlık eğilimi faydalı bir amaca kanalize edilmiş olur. Bu stratejik yaklaşım kişinin kendisini daha güçlü hissetmesine imkân tanır.

Bununla birlikte karamsarlık bir baş etme mekanizması olarak da kullanılabilir: Gelecekteki başarısızlıklara hazırlıklı olmamızı sağladığı gibi geçmişteki başarısızlıkları hazmetmemize de yardımcı olur. Buna retroaktif karamsarlık denir. Gerçekleşmemiş arzularımız ile ilgili bakış açımızı değiştirmemizi, alınan sonucun kaçınılmaz olduğunu düşünmemizi ve bu sayede de yaşanan hayal kırıklığının etkisinin azalmasını sağlar.

Sonuç olarak, pesimizmin belirli durumlarda sorun yaratabileceğini ancak savunma amaçlı durumlarda bilişsel bir strateji olarak olumlu sonuçları olabileceğini söyleyebiliriz. Öncelikle yapmamız gereken bu ikisini ayırt etmektir. Bir sonra ki adım ise karamsarlığın olumsuz sonuçlarından kaçınmak olacaktır.

Ayırt etmek!

Şu ana kadar bazen insanların karamsar ön yargıların etkisi ile olumsuzluk ihtimalini abartma eğiliminde olduklarını gördük. Eğer karamsarlık “kötü bir şansımız olduğuna inanmamıza yol açıyorsa ya da performansımız hakkında kötü hissetmemize neden oluyorsa” olumsuz karamsarlık, “zor durumlara hazırlanmamıza ya da kötü sonuçlarla baş çıkmamıza yardımcı oluyorsa” olumlu karamsarlıktır.

Karamsarlığın iki formu arasındaki fark; aslında karamsarlığınızı nasıl kullandığımızla alakalıdır:

Örneğin birkaç gün içinde bir sınava gireceğinizi hayal edin. O ana kadar derslerde iyi bir performans göstermiş olmanıza rağmen karamsarlık ön yargısıyla kötü bir sonuç alacağınızı varsayabilirsiniz.

Olumsuz karamsarlık; sınav soruları çok zor olacak, ne kadar çok çalışırsam çalışayım iyi bir not alamayacağım diye düşünerek çalışmayı zaman kaybı olarak görmek.

Olumlu karamsarlık; sınav soruları çok zor olacak, bu yüzden çalışmaya yeterince zaman ayırdığımdan emin olmalıyım diye düşünmek.

Her iki durumda da karamsarlık ön yargısının hâkim olduğunu görüyoruz. (Sınav zor olacaktır!) Ancak birinci durumda kişi, yeterliliğini çalışarak artırabileceği umuduna sahip değildir. İkinci durumda ise karamsarlık ön yargısı kişinin çalışarak gelişebileceğine olan umudu ile faydalı bir stratejiye dönüşmüştür.

Yani birinci durumda karamsarlık ön yargısı cesaret kırıcı iken ikinci durumda cesaret vericidir. Birinci durumda çaresizlik hissi hakimken ikinci durumda kişi kendisini muktedir ve motive hisseder.

Esasen yapmamız gereken karamsarlığımızı, zor durumlara hazırlanmak ve kendimizi motive etmek için bir araç olarak kullanmaktır.

Bir pratik önerisi;

Karamsar hissettiğiniz bir anınıza geri dönün. Diyelim ki bir konuda istediğiniz sonuca ulaşamayacağınızı tahmin ediyorsunuz. Kendinize neden başarısız olacağınızı sorun. Sonra başarısız olma olasılığınızı nasıl azaltabileceğinizi düşünün. Başarısızlığa yola açabileceğini düşündüğünüz belli senaryoları hayal etmeyi deneyin ve bununla başa çıkabilmenizde yardımcı olacak çözümler bulmaya çalışın.

Karamsarlık ve depresyon üzerine son sözler;

Bu makalede, karamsarlık ön yargısının düşünce sistemimizi nasıl etkilediğini, olumsuz ve olumlu etkilerini nasıl fark edeceğimizi ve karamsarlığın bilişsel bir savunma stratejisi olarak nasıl fayda sağlayabileceğini örneklerle özetlemeye çalıştık. Ancak kuşkusuz bu makaledeki öneriler patolojik mental sağlık sorunlarını çözmesi beklenemez. Karamsarlığın depresyonun önemli semptomları arasında olduğunu unutmayın. Böylesi bir durumun söz konusu olduğunu düşünüyorsanız, profesyonel yardım alın.

Kaynaklar:

Benzer Kanıtlar