Uçağın en güvenli ulaşım aracı olması ve uçak yolculuğunun maliyetinin makul fiyatlara inmesiyle her yıl milyonlarca kişi, yolcuğunu hava yolları ile yapmayı tercih ediyor. Her şeyden önemlisi uçak yolcuğu diğer yolculuk türlerinden çok daha kısa sürüyor. Binlerce kilometre mesafeye birkaç saat içinde varmış oluyoruz. Uçaklar, özellikle ticari yolcu uçakları, bu mesafeyi yeryüzünden çok yüksekte uçarak kat ediyorlar. Bu yükseklik o kadar fazla ki yolculuk sırasında görebildiğimiz tek şey genellikle pamuğa benzeyen bulutlar oluyor.
Bu yolculuklardan biri sırasında, uçmakta olduğunuz uçağın en fazla ne kadar yükselebileceğini merak ettiniz mi? Binlerce kilometre mesafeye saatler içinde varmamızı sağlayan uçaklar, ileri değil de gökyüzüne doğru uçsa uzaya çıkmazlar mı? Peki ya çılgın bir pilot uçağı uzaya çıkarmak istese bunu ne ölçüde başarabilir?
Uzaya çıkan uçaklar!
“Uzaya çıkan uçaklar” fikri bu satırları okuyan pek çok kişinin kulağına saçma gelmiş olmalı. Zaten şayet bu mümkün olsaydı, uzaya çıkıp inen birçok ticari yolcu uçağı olurdu ve belki de bunlardan birine çoktan binmiş olurdunuz öyle değil mi?
Ticari yolcu uçakları genellikle yerden 8.500-10.500 metre yükseklikte uçarlar. Ancak maksimum yükseklik bundan biraz daha fazladır. En büyük ticari yolcu uçağı yeryüzünden maksimum 12.200 metre yüksekliğe çıkabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bunun tek istisnası 18.300 metre yüksekte uçabilen süpersonik bir ticari yolcu uçağı olan ‘Concorde’du. Daha sonra NASA tarafından Helios adında 29.500 metre yüksekliğe çıkabilen bir uçak daha tasarlandı. Ancak NASA tarafından üretilen bu uçağa “normal” bir uçak demek de pek mümkün değil.
Uzaya çıkmak için minimum yükseklik
Yeryüzünden “uzay”a en kısa mesafe 100 kilometredir. Bu kadar yükselsek bile umabileceğimiz en iyi şey Dünya’nın sınırına varmaktır. Tahmin etmiş olduğunuz gibi uçakların bu seviyeye çıkabilmeleri hayal bile edilemez. Ancak bu yazının yazılma nedeni kuşkusuz hepinizin tahmin ettiği cevabın doğru olduğunu söylemek değildi. Esas amacımız neden uçakların bunu yapamayacaklarını açıklamak.
Neden uçaklar uzaya çıkamaz?
Uçağın yükselme limitini belirleyen iki temel neden vardır: yakıt ve tasarım.
Uçakların uçabilmesi kanatların onları yukarı iterek havada kalmalarını sağlamaya yetecek kadar geniş olmasından kaynaklanır. Bu yukarı itiş, uçağın kanatlarının altındaki ve üstündeki hava akışı sayesinde sağlanır ve böylece uçak yerçekimine karşı gelerek yeryüzünden yükselir. Yani aslında, uçmayı sağlayan bu hava akımıdır; motorlar yalnızca aerodinamik sürüklenmeye karşı uçağa gerekli olan gücü sağlarlar.
Yani uçağın uçmasını sağlayan en önemli etki, havanın “kalitesi”dir. Yükseklik arttıkça havanın yoğunluğu düşmeye başlar. Yoğunluktaki düşüş, başlangıçta yavaştır ancak belli bir yükseklikten sonra çok daha hızlı bir şekilde düşmeye başlar ve sonra neredeyse tamamen yok olur. Oysa uçakların, helikopterlerin vb. hava araçlarının havada yükselebilmeleri için havaya ihtiyaçları vardır.
Arama kurtarma çalışmalarının yüksek irtifada yaşadıkları zorluklar hatta çaresizlikler, işte tam da bu sebeple, havanın helikopterlerin yükselmesine yetecek kadar yoğun olmamasından kaynaklanmaktadır.
Dünya yörüngesindeki en alçaktaki uzay aracı bile yeryüzünden yaklaşık 20 km (201.168 metre) yüksektedir. Bu irtifaya yükselmek için gerekli olan “kaliteli” hava olmadığı için herhangi bir hava aracının bunu aşıp uzaya çıkması mümkün değildir.