Bir grup araştırmacı, etik davranışlar sergilemediğimiz anılarımız ile diğer anılarımız arasında, hatırlama performansı bakımından ne gibi farklar olduğunu anlamak amacıyla birkaç farklı deney tasarladı. Gönüllü deneklerle yapılan deneyler, etik olmayan davranışlarımızı hatırlama konusunda daha başarısız olduğumuzu gösterdi.
Northwestern Univesitesi’nden Maryam Kouchak ve Harvard Universitesi’nden Francesca Gino, yaptıkları birkaç farklı deneyi, gözlemlerini, tespitlerini ve hatırlamadaki tutarsızlıkların olası nedenlerini, National Academy of Sciences’ta yayınladılar.
İnsanlar, geriye dönüp baktıkları zaman, gurur duymadıkları davranışları hatırlamakta zorlanıyorlar. Bu durumlarla ilgili hatıralarda, dikkat çekici bir bulanıklık söz konusu. Araştırmacılar buna “unethical amnesia” (etik olmayan unutkanlık) adını verdiler. Bu fenomeni daha iyi anlatabilmek için, araştırmacılar tarafından tasarlanan ve gerçekleştirilen 9 farklı deneyin birkaçı aşağıda özetlenmiştir.
343 gönüllü denekten, etik ve etik olmayan davranışları ile ilgili hatıralarını yazmaları ve ardından bunlarla ilgili soruların yer aldığı anketi doldurmaları istendi. Deneklerin cevaplarından, etik davranışlar içerisinde oldukları anıların çok daha canlı ve detaylı olduğu görüldü.
Başka bir deney: Denekler, hile yapmanın çok kolay olduğu, para ödüllü bir teste girdiler, testle aynı gün bir de akşam yemeği davetine katıldılar. Deneklerin %43′ ü hile yaptı. Test ve yemek davetinin yapıldığı günden 3 hafta sonra katılımcılarla yeni bir anket uygulandı. Hile yapmayan deneklerin, yemek ve test ile ilgili hatıralarının netliği konusunda çarpıcı bir fark gözlenmezken, hile yapan deneklerin, yemek ile ilgili detayları test ile ilgili olanlardan çok daha iyi hatırladıkları tespit edildi.
Etik olmayan davranışlarımızı unutma eğilimde olduğumuz yapılan deneylerle ispatlandıktan ve buna bir isim verildikten sonra, araştırmacılar yeni bir soru ortaya attılar: “Unethical amnesia”, etik olmayan davranışlarımızı nasıl etkiliyor?
230 öğrencinin katıldığı bu deneyde, katılımcılar zar atma oyunu oynadılar. Zar atma oyunu iki farklı şekilde dizayn edilmişti. Birincisinde katılımcılar hileye teşvik ediliyordu. İkincisinde ise tam tersi hile konusunda cesaret kırıcı bir tutum benimsenmişti. Bu deneyden 3 gün sonra katılımcılardan bir başka oyuna katılmaları istendi. Bu oyun ‘scramble’ tipi bir kelime bulma oyunuydu ve hile yaparak para ödülü kazanmak çok kolaydı. Birinci oyunda hile yaptığı halde daha az hatırlayanların, kelime oyununda çok daha fazla hile yaptıkları gözlendi.
Kendi etik olmayan davranışlarımızı unutma eğilimindeyiz, peki başkalarının etik olmayan davranışlarını da unutuyor muyuz?
Hayır. Bu konu ile ilgili deneyler gösterdi ki hafızamızın zayıflığı sadece kendi etik olmayan davranışlarımızda söz konusu oluyor. Yani başkalarının etik olmayan davranışlarını hatırlamak konusunda herhangi bir problemle karşılaşmıyoruz.
Sonuç olarak, etik olmayan hareketlerimizi unutmak, zor durumlarda bile etik davrandığımız anıları ise canlı bir şekilde hatırlamak gibi bir eğilimimiz var.
Bunu niçin yaptığımız sorusuna araştırmacıların verdiği yanıt ise şöyle: İnsanlar kendilerine ait olumlu benlik duygusu tesis etmek korumak ve pekiştirmek ihtiyacında oldukları için farkında olmasalar da etik olmayan davranışları unutma eğilimindeler.
Kaynaklar: