Son derece acı verici olan yanık yaralanmaları, oluşma sebebinden ziyade yoğunluğuna göre derecelendirilir. Bu makale, bir yanık yaralanması söz konusu olduğunda, yanığın kaçıncı derece olduğunu belirleyebilmenize ve hastaneye gidip gitmeme kararını daha doğru bir şekilde verebilmenize katkı sağlama amacıyla yazılmıştır.
Derinin Yapısı
Yanık derecelerinin neler olduğu konusuna girmeden önce yanıklardan öncelikli olarak etkilenen derimizin yapısına bakalım. Derimiz iki temel yapıdan oluşur: Epidermis ve dermis.
Epidermis, derimizin dış tabakasıdır. Alt tabaka olan dermisten daha incedir. Epidermis tabakasında damarlar yoktur ve bu yüzden epitel hücreler, dermis tabakasından difüzyon (daha yoğun maddelerin daha az yoğun ortama geçişi) yoluyla beslenirler. Yeni oluşan hücreler, yavaş yavaş epidermisin üst yüzeyine doğru hareket ederler. Hücreler kan kaynağından izole oldukça, şekilleri ve kompozisyonları değişir. Bu hücreler nihayetinde ölürler ve dökülürler. (Epidermis 5 katmana ayrılır: Stratum corneum, stratum lucidum, stratum granulosum, stratum spinosum ve stratum germinativum/basale.)
Dermis, epidermisin altındadır ve daha kalındır. Bu iki tabaka birbirine bazal zarla bağlıdır. Aynı zamanda kıl folikülleri (kökü), ter bezleri, kan damarları ve lenf damarları vardır. Dermis iki bölgeye ayrılır: Kabarcıklı (papiller) bölge ve ağsı (retiküler) bölge.
Dermisin alt kısmında deri altı dokusu bulunur. Bu teknik olarak cildin bir parçası değildir. Hipodermis olarak da adlandırılan bu tabakanın ana işlevi, deriyi kemik ve kaslara vb. bağlamaktır.
Birinci Derece Yanık
Bu en basit yanık türüdür, yüzeysel yanık olarak adlandırılır. Sadece epidermisi etkiler ve nadiren tıbbi yardım gerektirir. Güneş yanıkları genellikle bu kategoriye girer. Bu yanıklar, deride kızarıklığa ve kabarmaya yol açar. İyileştiklerinde yara izi bırakmaz. Hücrelerin üst tabakasının soyulması ile bir hafta içinde iyileşir.
Birinci derece yanıklar söz konusu olduğunda uygulanacak ilk yardım yanan bölgeye soğuk su uygulamaktır. Eğer acı çok yoğunsa ağrı kesici kullanılabilir. Uzun vadede genellikle herhangi bir iz kalmaz. Nadiren yanan bölge doğal ten renginden daha koyu ya da daha açık bir renk alabilir.
İkinci Derece Yanık
Bu yanıklar birinci derece yanıktan daha kötü yanıklardır. Hasar dermise doğru uzanır. İyileşmeleri yaklaşık üç hafta sürer. Yanık izi kalma ihtimali vardır. Yanan alanın boyutuna ve yoğunluğuna bağlı olarak deri nakli gerekebilir.
İkinci derece yanıklarda genellikle kabarcıklar (su toplaması) ortaya çıkar. Bu kabarcıklar hemen patlayabilir veya iyileşmenin sonraki aşamalarına kadar kalabilir. Patlaması durumunda yara ıslak bir görünüm alır. İkinci derece yanıklar, genellikle iyileşme sonrası ciltte pigmentasyona (renk değişimine) neden olur. İyileşme sürecinde deri yumuşak ve kalın bir kabuk bağlayabilir ardından alttan iyileşmiş yeni deri ortaya çıkar.
Bu yanıklarda da uygulanacak ilk yardım yöntemi yanık bölgeye soğuk su uygulamaktır.
Üçüncü Derece Yanıklar
Bunlar en şiddetli yanıklardır. İyileşmeleri uzun sürer. Üçüncü derece yanıklarda hem epidermis hem de dermis etkilenir. Bu yanıklarda tüm kıl folikülleri, ter bezleri vb. yanar. Üçüncü derece yanıkların en çok acı veren yanıklar olduğu düşünülür. Ancak bu doğru değildir. Çünkü yanık öylesine şiddetlidir ki yanan bölgedeki sinir uçları da yandığından bölge hissizleşir. Bu yanıklarda yanan bölge beyaz ya da kahverengi mum dokusuna benzeyen görünüm alır. Kabarcıklar da oluşabilir.
Üçüncü derece yanıkların iyileşme süresi için sabit bir zaman aralığı verilemez. Genellikle iz bırakır ve her zaman tıbbi müdahale gerektirir. Çoğu zaman deri nakli gerekir.
Üçüncü derece yanık hasarı kaslara, tendonlara hatta kemiklere kadar uzandığında 4. derece yanık olarak adlandırılır.
Ne zaman hastaneye gitmeliyiz?
Yanıklar aşırı derecede acı verebilir ve ölümcül de olabilir. Birinci derece yanıklar profesyonel tıbbi müdahaleye gerek olmaksızın iyileşebilir ancak ikinci derece yanıklar da bu tavsiye edilmez. Etkilenen alan küçük olsa bile profesyonel tıbbi yardım almak her zaman daha iyidir. Üçüncü derece yanıkların ise evde tedavi edilmesi imkansızdır. Doğru tıbbi tedavi uygulanmazsa kalıcı hasara yol açabilir. Bunun yanı sıra yüz, cinsel organ veya büyük bir eklemde oluşan herhangi bir yanık söz konusu olduğunda, derecesine bakılmamalı ve profesyonel görüşe başvurulmalıdır.