Yanardağ denildiğinde çoğumuzun aklına, kırmızı ile sarı karışımı bir renkte, yoğun akışkan bir maddenin adeta cehennemden çıkmış bir nehir gibi akması gelir. Karlarla kaplı yanardağın tepesinden fışkıran aşırı derece sıcak lav, buzla temas ettiğinde ne olur diye hiç merak ettiniz mi?
İnsanların bu soruyla ilgili tahminleri sorulduğunda, iki cevap öne çıkmış. Birincisi; lavın buzla temas etmesinin bir patlamaya neden olacağı, ikincisi ise lavın buza temas ettiği noktadan başlayan bir tünel oluşturarak buzun derinlerine doğru ilerleyeceği.
New York Syracuse Üniversitesin’de bir grup araştırmacı, karla kaplı bir yanardağın patlaması durumunda, lavın buzla nasıl etkileşime girdiğine dair bir araştırma yapmışlar. Deneyde yaklaşık 300 kg lavı eritip, buz bir yüzeye dökerek gözlemlerde bulunmuşlar. (Deneyin kısa videosunu kaynaklardaki linkten izleyebilirsiniz.)
Lav, buzla temas ettiğinde ne bir patlama oluşmuş ne de tüneller ortaya çıkmıştır. Bu ikisi buluştuğunda, tuhaf görünümlü baloncuklar meydana gelmiştir. Başlangıçta lavla aynı renkte olan baloncuklar, kısa bir süre içinde siyah renkli bir görünüme bürünmüştür. Peki ama neden?
Lav, yeryüzündeki en sıcak maddelerden biridir. Örneğin Hawaii adalarında aktif hale gelen bir volkandan (Kilauea) çıkan lavların püskürme sıcaklığı 1.170 °C olarak ölçülmüştür.
Bir yanardağ patladığında püsküren lavlar, dağın yamaçlarından aşağı doğru akar. Lavın hava ile temas eden dış yüzeyi, saniyede yüzlerce derece birden soğur. Hava ile temas bile böylesine hızlı bir soğumaya neden olduğuna göre buzla temas durumunda ne olur, dersiniz?
Yanardağdan çıkan lavlar o kadar sıcaktır ki buzla temas ettiği anda buz erime fırsatı bulamadan buharlaşır. Aslında buhar, lavlardan kaçacak yer aramaktadır. Lavın kaynıyor gibi görünmesine sebep olan kabarcıkların nedeni de lavın içinden çıkan buhardır. Bunlara volkanik kabarcıklar denir. Buzun üzerine dökülen lav, soğumaya başladığında lavın yüzeyinde siyah bir tabaka oluşur. Bu kalın siyah tabaka altında oluşan aşırı derecede ısınmış buharı hapsetmiştir. Tıpkı cam üfleme ustalarının tekniğini kullanarak ürettikleri cama benzer bir görüntü ortaya çıkar.
Üstelik lav, buzun üzerine döküldüğünde yüzeydeki buz buharlaşırken buzun alt katmanları yerinde durmaya devam eder. Yani tahmin edildiği gibi lav, buzun yüzeyinde bir delik ya da tünel açmaz. Bunun nedeni buzla lav arasındaki aşırı derecede ısınmış olan buhardır. Bu buhar katmanı, tıpkı bir battaniye gibi buz tabakasının üzerini kaplayarak, lav ile buz arasındaki sürtünme kuvvetini en aza indirir. Bu sayede lav, buzun üzerinde sanki cehennemden gelen bir nehir gibi ağır ağır akar.
Kaynaklar:
- Science Channel – (Lavla buzun buluşma deneyinden ilginç görüntüler.)
- Oregon State University
- USGS.Gov