Plasebo, günümüzde tıbbi bir terimdir. Hastanın fiziksel bir tedavi uygulanmadığı halde uygulanıyor sanması ile hastalığın rahatsızlık verici semptomlarında iyileşme görülmesini sağlayan tıbbi uygulamaların hepsinin ortak adıdır. Tabi plasebo deyince, ilk aklımıza gelen, plasebo ilaçlar.
Plasebo bugün tıpta kullanılıyor olsa da ortaya çıkış hikayesi tıp ile ilgili değil. Kelime ilk olarak, 14 yüzyılda kullanılıyor. Latince olan kelimenin anlamı, sizi hoşnut edeceğim. Hikayesi ise şöyle; 14. yy.’da ilginç bir gelenek varmış. Yakınları ölen kişiler, ölenlerin arkasından ağlaması, ağıt yakması için birini tutmaya başlamışlar. Ölenlerin arkasından ağlama işini iyi yapan birtakım insanlar, bu işi meslek edinmişler. Tutulan kişi ölenin arkasından ettiği duaya, şu sözlerle başlarmış: “Placebo Domino in regione vivorum” yani “Yaşayanlar aleminde, Tanrıyı hoşnut edeceğim.” Latince bu duadaki ilk sözcük olan Plasebo, bu duayı eden kişiler için kullanılmaya başlamış. Tanrıyı ve ölen kişinin ruhunu hoşnut kılmaya çalışan bu insanlara kısaca plasebo demeye başlamışlar.Yani ilk plasebo bir insanmış.
Plasebonun tıbbi etkisini, 1799 yılında ilk kez gösteren kişi, John Haygarth, olmuş. Terim 1811 yılında Quins Tıp Sözlüğü’ne girmiş.
Plasebo etkisi, sadece plasebo ilaçlarda ortaya çıkan bir etki değil, gerçek ilaçların da plasebo etkisi var. Örneğin ağrı kesicinin etkisi, hastanın ağrı kesici aldığını bildiği durumda yükseliyor. Bu sebeple ilaç araştırmalarında plasebo etkisinin bertaraf edilebilmesi için, bir gruba ilacın kendisi verilirken, diğer gruba plasebo ilaç verilerek gözlemler yapılıyor. Plasebo, deneği etkilediği gibi, gözlemi yapan araştırmacıyı da etkiliyor. Bu nedenle, araştırmacılar gözlemlerini, hangi hastanın gerçek, hangi hastanın plasebo ilacı aldığını bilmeden yapıyorlar.
Plasebonun bir de tersi var. Buna da Nosebo deniyor. Nosebo da olumsuz beklentinin yarattığı, olumsuz semptomlar için kullanılıyor. Çoğu kişinin yaşadığı bir nosebo durumundan, örnek verecek olursak: Uyuz, bit vb. hakkında konuşulan bir ortamda bulunanların, kaşınma ve endişelenme davranışlarında bulunması yada kullanmakta olduğu ilacın, yan etkilerini öğrenince, kendi vücudunda o yan etkilerin ortaya çıktığını düşünmesini sayabiliriz.
Plasebo ve Nosebo kavramları, algımızın yanılmaya ne kadar açık olduğunu hatırlatması bakımından da çok önemlidir. Ciddi kararlar arifesinde kendimize, bu kararları almamızı sağlayan bilgileri edinirken algımızın, plasebo ve nosebo etkisine girip girmediğini sorarak, yeni bir farkındalık yaratabiliriz.