Pragmatizm, 1870’li yıllarda ilk kez ortaya çıkmış ancak 20. yüzyılın başında popüler hale gelmiş bir Amerikan felsefesidir. Pragmatizme göre; bir fikrin ya da önermenin gerçek anlamı, her türlü niteliğinden bağımsız olarak gözlemlenebilir pratik sonuçlarına bağlıdır. Pragmatistler, felsefi kavramları soyutlamalara dayanarak değil, sağladıkları kazanımlara bağlı olarak değerlendirirler.
Pragmatizme göre; gerçeklik ve doğruluk insanın bakış açısıyla değişebilen bir şeydir. Bu yüzden değerlendirmede esas dikkate alınması gereken nokta eylemlerin ve düşüncelerin sonuçlarıdır. Bir eylem, sonucunda fayda sağlanmışsa eylemin ahlaki olduğu çıkarımında bulunan pragmatist düşünce, herkese yarar sağlayacak bir eylem olamayacağı için evrensel ahlak yasası fikrini de kabul etmez.
Doğruyu ve gerçeği, eylemlerin sonucunda elde edilen faydaya göre değerlendiren bir düşünce akımı olduğundan Pragmatizm dilimizde “faydacılık” adı ile de anılır.
Pragmatizm ve Doğal Bilimler
20. yüzyıl başlarında başta Amerikalı düşünürler ve Amerikan halkı olmak üzere Pragmatizmin etkisinin artmasının temelinde, doğa bilimleri ve sosyal bilimler ile ilgili ilişkisi yatar. Pragmatizmin ahlak ve yaşamın anlamı gibi konuları dışarıda bırakarak, faydayı öncelikli amaç olarak ortaya koyan yaklaşımı doğa bilimlerinin ve sosyal bilimlerin gelişiminin önünü açmıştır.
Pragmatizmin en önemli filozofları
- William James (1842’den 1910’a): Pragmatizm terimini ilk kez kullanmıştır ve modern psikolojinin babası olarak kabul edilir.
- C. S. Peirce (1839-1914): Bilgisayarın oluşturulmasında önemli felsefi katkılar sağlayan mantıkçı C.S. Peirce, pragmatizmin önemli savunucularından biridir.
- George H. Mead (1863-1931): Sosyal psikolojinin kurucularından biri olarak kabul edilir.
- John Dewey (1859-1952): Pragmatizm ile ilişkilendirilen Rasyonel Ampirizm felsefesini geliştirmiştir.
- W.V. Quine (1908-2000): Bir Harvard profesörü olan Quine, Analitik Felsefe savunmasını pragmatizme borçludur.
- C.I. Lewis (1883-1964): Modern Felsefi Mantığın kurucusu olarak tanınır.
Pragmatizm hakkında en önemli kitaplar
- Pragmatizm (Pragmatism), William James
- Hakikatin Anlamı (The Meaning of Truth), William James
- Mantık: Sorgulama Kuramı (Logic: The Theory of Inquiry), John Dewey
- İnsan Doğası ve Davranışı (Human Nature and Conduct), John Dewey
- Yasanın Felsefesi (The Philosophy of the Act), George H. Mead
- Zihin ve Dünya Düzeni (Mind and the World Order), C.I. Lewis