Utanç verici bir durumla karşı karşıya kalan kişinin, etrafının kendisine yönelik dikkatini abartılı bir şekilde algılamasına, spot ışığı etkisi denir. Bu fenomen söz konusu olduğunda, kişi daha fazla utanma ve içe dönme davranışı sergiler.
Çoğumuza tanıdık gelecek, “Bütün sınıf dönüp, bana baktı”, “Kalabalığın bakışlarını, sırtımda hissediyordum.”, “O anda bir sessizlik oldu, herkes benim cevap vermemi bekliyordu.” diye tarif edilen anların çoğunda, spot ışığı etkisi gerçekleşmiştir. Yani gözler aslında sandığımız kadar üzerimizde değildir.
Bu fenomene yol açan neden, doğal olarak herşeyi kendi gözümüzden görmemizden kaynaklanır. Olayları ve durumları önce kendi gözümüzle görür, sonra bunu diğer insanların nasıl gördüğünü zihnimizde canlandırırız. İşte yanılgı da tam bu anda gerçekleşir. Kedi dünyamıza odanlamış olduğumuzdan, diğer insanlara yönelik dikkatimiz dağınıktır. Bu dağınıklık, kendi bakış açımıza daha da odaklanmamıza neden olurken, çevremizdekilerin dikkatini yanlış yorumlamamıza ve bu dikkatin derecesini olduğudan daha abartılı bir şekilde algılamamıza yol açar.
Spot ışığı etkisi ile ilgili örnekler
Hepimiz günlük hayatımızda bu etkiyi yaşıyoruz. Araştırmalar, bu etkinin sıklıkla gerçekleştiğini ortaya koymuştur.
- Araştırmalardan birinde, birçok insanın kıyafetlerinin, etrafınca fark edilmesi durumunu abartılı bir şekilde algıladığı tespit edilmiştir. Bu araştırma bulguları, daha sonra başka çalışmalarla da tekrarlanmış ve doğrulanmıştır. Ancak işin ilginç tarafı, kıyafetlerimizle ilgili olarak ortaya çıkan spot ışığı etkisinin, üzerimizdeki kıyafetin çok şık olduğunu veya çok kötü olduğunu düşündüğümüz, birbirinin tersi iki durumda ortaya çıkmasıdır.
- Aynı çalışmada ortaya çıkan başka bir bulgu da insanların başkalarına söyledikleri sözlerin akılda kalıcılığının abartılmasıdır. Özellikle tartışmalarda söylenen sözlerin olduğundan daha unutulmaz olduğu yönünde yanlış bir algılama vardır. Bu yanılgı da daha çok iki durumda ortaya çıkar; olumlu sonuç alınan durumlarda veya tam tersine olumsuz sonuç alınan durumlarda.
- Bir başka çalışma ise öğrencilerin sınıf arkadaşları tarafından fiziksel görünüşleri ve çekicilikleri hakkındaki ilgilerini gözlerinde büyüttüklerini ortaya koymuştur. Fiziksel kusurların dikkat çekiliciliği de sanıldığından daha düşüktür. Bu çalışma, aynı zamanda atletik başarıların dikkat çekiciliğinin de abartılı bir şekilde algılandığını göstermiştir.
Spot ışığı etkisinden kaçınmak için;
Bu fenomeni farkında olmak, etkinin tamamen ortadan kalmasını sağlamaz ancak üzerinizdeki olumsuz etkinin azalmasına yardımcı olabilir.
Yaşamımızda bu etkinin ortaya çıktığı anları tespit etme konusunda göstereceğimiz dikkat, zamanla fenomenin ortaya çıkma sıklığını azaltacaktır. Hepimiz zaman zaman sonradan ‘aptalca’ olduğunu düşündüğümüz cümleler kurarız yada çoğumuz arada sırada saçlarımızın çok çirkin olduğunu düşünürüz. Ancak hatırlamamız gereken bu ‘aptalca’ sözlerin ve formsuz saçların çevremizdeki insanları dikkatini, bizim kadar çekmediğidir. Aslında bunun böyle olduğunu, bizzat kendimizin etrafımıza gösterdiği dikkatten de biliyoruz.
Kaynaklar: