Birçoğumuz, utandığı için görünmez olmaya çalışan bir çocuk gördüğümüzde, adeta bir refleks gibi çocuğa yardım etme isteği duyarız. Bir de bu çocuğun anne-babası olduğunuzu hayal edin. Çocuğun eğlenmesi ve sosyalleşmesi beklenen bir etkinlikte rahatsızlık duygusu ile kıvrandığını ve hatta anne-babasının bacaklarının arasına saklanmaya çalıştığını görmek bütün ebeveynleri üzer. Bu durumdan kurtulmak için bulunan çareler ise genellikle durumu düzeltmek şöyle dursun daha kötüleştirir.
Utangaçlık ve içe dönüklük komplike, ebeveynlerin kolaylıkla hata yapabildikleri bir konudur. Ebeveynlerin yanlış reaksiyonları çocukları yanlış yönlendirebilir, onlara zarar verebilir. Bu makale içe dönük ve utangaç çocuklara nasıl davranılması gerektiği ile ilgili çalışmalarda bulunan, “Sessiz Devrim” adlı organizasyonun eğitim direktörü Dr. Heidi Kasevich‘in konu ile ilgili görüşlerini özetlemek için kaleme alınmıştır.
Utangaçlık ve içe dönüklük normal bir kişilik özelliğidir.
Dr. Kasevich en büyük sorunun, ebeveynlerin utangaçlığı ve içe dönüklüğü bir kişisel özellik değil de bir problem olarak görmeleri olduğunu söyler. İçe dönüklük veya dışa dönüklük genetik olarak sahip olunan bir özelliktir. Henüz dört günlük bebeklerin bile tepkileri incelendiğinde duyarlılık bakımından farklılıklar gösterdikleri görülür. Aşırı duyarlı olan bebeklerin, (21 yaşına geldiklerinde) içe dönük yetişkinler olma eğilimi gösterdikleri gözlenmiştir. Kısacası içe dönüklük bir özelliktir, kesinlikle bir sorun değildir.
Ebeveynler utangaçlık davranışlarını yargılamaktan kaçınmalı!
Çocuklarının rahatsız hissettiğini fark eden anne-baba, bu sorunu gidermek için ya çocuklarına dil dökerek, güzellikle ya da onları zorlayarak bu rahatsızlığı gidermeye çalışıyor. Bu tutum işleri daha da kötüleştiriyor. Çünkü içe dönük ve utangaç davranışların kökeninde, “yargılanmaktan endişe etme” duygusu yatar. Utangaç ve içe dönük davranışların sosyal fobilere dönüşmemesi için bu davranışlara karşı ebeveynlerin benimsemesi gereken temel tutum “yargılamaktan kaçınma”dır. (Kuşkusuz bu tutum sadece içe dönük çocuklar için değil, tüm çocuklara hatta yetişkinlere karşı dahi benimsenmesi gereken tutumdur.)
Yargılama kelimesi biraz abartılmış gibi görünüyor olabilir. Ben çocuğumu yargılamıyorum sadece ondan “merhaba” demesini rica ediyorum diyen anne-babalar olabilir ancak bu rica bile birçok yargı gizlemektedir.
Beklentileri ayarlamanın önemi:
Bir sonraki adım ise beklentileri ayarlamaktır. Kasevich endişeli anne-babaların soru sormaya başladıklarını, bunun da genellikle utangaçlığın tetiklenmesine ve sorunların üstünün örtülmesine neden olduğunu söyler. Bu da en üstte içe dönüklüğün olduğu katmanlı bir sorunsala yol açar. Çocuğumuza yanlış sorular sormak ona, kendisinde bir sorun olduğu, çevreye uygun davranışlar sergileyemediği, kendisinden bekleneni yerine getirmediği yanılgısına yol açar.
Hazırlanmanın önemi
Kasevich’e göre, sosyal anksiyeteyi azaltmanın en başarılı yolu iyi bir hazırlıktır.
Birkaç basit teknikle çocuğunuzu sosyal iletişime hazırlayabilirsiniz:
- Çocuğun ne ile karşılaşacağını bilmesi endişelerini hafifletir. Etkinlik öncesinde çocuğa nereye gideceğinizi, orada neler olacağını, kimlerle karşılaşacağını detaylı bir şekilde anlatın, sorularını yanıtlayın.
- Etkinliğin yapılacağı ortama herkesten önce siz gidin. Böylece çocuğunuz sosyal iletişime kademeli olarak geçecek ve daha iyi bir hazırlık yapabilecektir.
- “İrlanda Çıkışı”: Çocuğa dilediği anda hiçbir açıklamaya gerek olmaksızın ortamı terk edebilme imkanının olduğunu söyleyin.
- Çocuğunuzu olduğu kadar çocuğunuzla iletişime geçecek yetişkinleri de hazırlayın. Çocuğun utangaçlığının fark edildiğinin dillendirilmesi son derece yanlıştır. Utangaç çocuğunuza, utangaçlığı ile ilgili şaka yapmanın iyi bir fikir olduğunu sanan yetişkinleri bunun doğru olmadığı konusunda önceden bilgilendirmeye çalışın.
- Lisanın önemi: Konuşurken kullandığınız lisana dikkat edin, olumsuz yargılara neden olacak ifadelerden kaçının. Eğer biri çocuğunuza olumsuz hissettirecek bir ifade kullanırsa bunu olumlu ifade ile değiştirin. Örneğin “sessiz” yerine “iyi bir dinleyici” vb.
Özetleyecek olursak; utangaçlığı ve içe dönüklüğü doğal bir özellik olarak kabul edin, çocuğunuzun sosyal kaçınma davranışlarını önlemeye çalışmayın. Yargılayıcı olmaktan kaçının ve yukarıdaki pratik önerileri uygulamaya çalışın. Bunlara dikkat ettiğinizde “merhabalar” aniden arzu edilen düzeye gelmese bile yavaş yavaş arttığını göreceksiniz.
Kesevich, “İnsanların buluşması yarı yolda olmalıdır. Çocuklar da insandır. Baskı yapmayın ve pes etmeyin. Göreceksiniz sadece beklemek bile her şeyi kolaylaştıracaktır.” diyor.