Oyuncak ve eğlence teknolojisi hızını artırarak gelişmeye devam ediyor. Gençlerin ve çocukların yeni teknolojilere adaptasyonu daha hızlı olduğundan bir bakıyoruz, çocuğumuzun dilekler listesinin ilk sırasında daha önce hiç duymadığımız bir şey var. Ben VR terimi ile böyle tanıştım. VR (virtual reality) yani sanal gerçeklik!
Bilmeyenler için açıklayalım, sanal gerçekliği deneyimleyebilmek için 360 derecelik bakış açısına sahip bir gözlük ve kulaklıktan oluşan bir set kullanıyor. Bu aparatı takan kişi, kendini 3 boyutlu sanal bir ortamda buluyor. Yani aynen gerçek hayatta olduğu gibi sağınızı ve solunuzu görebiliyorsunuz ve oyunun ortamının içindeymişsiniz gibi hissediyorsunuz. Bu yeni teknolojik imkân, eğlencenin dozunu yükseltirken sanatsal zevkler de sunuyor. Avatar filmindeki gibi bir ormanda olduğunuzu ve bir kelebeği takip edebildiğinizi düşünün. Üstelik bu deneyimi yaşamak artık çok kolay! Peki ama bizim bile bayıldığımız bu ürün, çocuklarımızın kullanımı için uygun mu? Bu ürünü kullanmanın psikolojik ve fizyolojik zararları olabilir mi?
Yaş Sınırı
Üreticiler arasında VR cihazlarının kullanılmasına izin verilebilecek yaş sınırının ne olması gerektiği konusunda fikir birliği yoktur.
- HTC en güvenli yolu izleyerek, çocukların kullanmasına izin verilmemesi gerektiğini bildirmiştir.
- Sony PlayStation, VR için yaş sınırını 12,
- En popüler VR şirketlerinden ikisi olan Oculus Rift ve Samsung Gear’a göre ise yaş sınırını 13+ olarak belirlemiştir.
- Google yeni ürünü Google Cardboard ile çocukların VR cihazlarını ancak ebeveyn gözetimi altında kullanmaları gerektiğini belirtmiştir. Firmalardan konu ile ilgili detaylı bir açıklama gelmemiştir.
Peki bilim bu konuda ne diyor?
Kaliforniya Üniversitesi Sinema Sanatları Okulu Davranış Sağlığı Merkezi’nin yöneticisi Marientina Gotsis, iki temel sebeple çocukların VR cihazlarına mesafeli olmaları gerektiğini savunmaktadır. Birincisi teknolojinin yeni olması nedeni ile yeterince deneyime sahip olunmaması; ikincisi ise VR teknolojisinin çocuklara ne zararları olduğunu anlamak için çocuklar üzerinde deney yapmanın etik olmaması…
Bunun yanı sıra Gotsis, küçük çocukların fantezi ile gerçekliği ayırt etme konusunda yaşayacakları sıkıntıların bir takım gelişim sorunlarına yol açabileceğini bildirmiştir.
VR Beyni Nasıl Etkiler?
Kaliforniya Üniversitesi’nde, fareler üzerinde yapılan bir araştırmada, sanal gerçeklikle beyindeki bazı alanların, mekansal öğrenmenin nöronları etkilemesi ile ilişkili olarak değiştiği gözlemlenmiştir. VR teknolojisine maruz bırakılan farelerin beyinlerindeki nöronların yarısından fazlasının işlevini kaybettiği görülmüştür. Aynı durumun insan beyni için de geçerli olup olmayacağını bilme imkanından yoksun olsak da fareler üzerindeki bu sonuçlar, çocuklar konusunda ihtiyatlı davranmamızın yerinde olacağını göstermektedir. Yani bir fareden farklı olarak yetişkin bir insan, sanal gerçekliğe maruz kaldığında bunun sanal gerçeklik olduğunu bildiği için farelerde görülen etki gerçekleşmiyor olabilir ancak aynı şeyi çocuklar için söyleyemeyebiliriz.
Gotsis’e göre; beyin gelişiminin devam ettiği çocukluk yıllarında, insan beyninin nöroplastisitesinin (beynin yeni bağlantı kurma yetisi) çok daha yüksek olduğu için uygunsuz cihazlara maruz kalmak beynin pek çok işlevini etkiler. Bununla birlikte çocuklar bazı reflekslerden yoksun oldukları için muhtemel sorunlara yetişkinler gibi tepki vermezler. Bu yüzden de bu cihazlar çocuklar için sakıncalı olabilir. Örneğin gözlerin aşırı yorulması durumunu fark edemeyip, oyuna devam ederek gözlerine zarar verebilirler. Ya da rahatsızlığı fark etseler bile oyunu bırakmak istemediklerinden rahatsızlığı görmezden gelebilirler.
Görme üzerindeki etkisi
Ebeveynlerin en çok endişe ettiği konulardan biri VR cihazlarının görme üzerinde olumsuz bir ektisi olmasıdır. Amerikan Oftalmoloji Akademisi’ne göre, kesintisiz uzun süre VR cihazı kullanmak göz yorgunluğuna ve göz bozukluğuna yol açabilir. Bunun esas nedeni VR cihazların kullanımı sırasında gözlerin normalden daha sık kırpılmasıdır. Daha sık kırpma daha fazla kuruma ve daha fazla yorulmaya yol açar.
Bir görüntüyü hareketli algılayabilmemiz için baktığımız süre zarfında beyne gerçek fiziksel hareketi gördüğümüzde gönderilen sinyaller gönderilir. Bu yüzden VR cihazları baş dönmesine yol açabilir. Üstelik eğer çocukta herhangi bir boyutta hareket hastalığı varsa lunapark eğlence aletlerinde ortaya çıkan etki, VR cihazı kullandığında da oluşur.
(Hareket Hastalığı Nedir? İç kulaktan kaynaklanan bir rahatsızlıktır. Genellikle tekne, uçak, otobüs taşıt hareketlerine bağlı olarak ortaya çıkan bir denge sorunu olarak tarif edilebilir.)
Odak Çatışması
VR cihazlarla ilgili olarak ortaya çıkan bir diğer sorun ise odak çatışmasıdır. Normalde göz küremiz ve merceklerimizden gelen sinyaller, beynimiz tarafından birleştirilerek tutarlı bir derinlik algısı oluşturulur. Oysa VR cihazlarda derinlik algısının sağlanabilmesi için düz bir ekranda hafifçe farklı görüntüler sunulur. Bu da bir objenin ne kadar uzakta olduğundan bağımsız olarak sanal gerçeklikteki objeye odaklanmamıza ve iki gözde görüş eksinin kaymasına yol açar.
Art Niyetli Kullanım
Gelecek vaat eden bir teknoloji olmasına rağmen aynı zamanda insanları manipüle edebilen bir sistem de olması art niyetli kullanımlar konusunda endişe duyulmasına yol açmaktadır. Sistemin içinde ideolojik, politik, dini ögeler ile reklam amaçlı ögelerin kullanılmadığından emin olmak önemlidir.
Sonuç olarak; art niyetli kullanım ihtimalini ve yukarıda sözü edilen diğer olumsuz ihtimalleri dikkate alarak çocuklarımıza VR cihazlarını kullandırmak konusunda ihtiyatlı davranmak gerektiğini; VR teknolojisinin uzun vadeli sonuçlarını bilinçli bir şekilde inceleyen araştırmalar yapılıp yayınlanmadığı sürece çocukların ebeveyn gözetimi olmaksızın bu cihazları kullanmalarına izin verilmemesi gerektiğini söyleyebiliriz.