Medeniyetimizin ilerlemesinde ateşleyicinin icadı, tekerleğin icadından bile daha büyük bir etkiye sahiptir. Üstelik insanoğlu tek bir parmak hareketi ile bunu yapmanın yolunu bulmuştur. Çakmak, tıpkı mum gibi kusursuz oval şekilli bir alev üretir ancak mumun üzerinde ince bir duman tüterken çakmak alevinin üzerinde duman görülmez. Bu kusursuz şekil ve dumansız alev nasıl oluşuyor diye merak ediyorsanız okumaya devam edin.
İlk Çakmak
İlk çakmak Alman kimyager Johann Dobereneir tarafından geliştirildiğinde son derece basit bir mekanizmaya sahipti. Aslında bu ilk örnek, ucundan alev çıkaran basit bir yakıt teknesinden başka bir şey değildi. Dobereneir ürettiği ilk çakmağa yakıt olarak hidrojen gazı kullanmıştır. Hidrojen gazı, kimyasal bir reaksiyon sonucu platin katalizörün üstünde bir alev oluşturuyor ve etrafa hafif bir koku yayıyordu.
Dobereneir’in tasarımının hoş bir alevi ancak nahoş bir kokusu vardı. Buna rağmen buluş, özellikle mutfaklarda yaygın bir şekilde kullanılmıştır. 19. yüzyılın sonlarında mucidine bir servet kazandırmıştır. Satış adedinin bir milyonu geçtiği tahmin edilmektedir.
Modern Çakmak
Modern çakmağın doğuşu, Avusturyalı kimyacı Carl Auer Von Welsbach, hızlı bir şekilde oksitlendiğinde kıvılcım çıkaran nadir bir metal olan demir ve seryum alaşımını (ferroseriumu) bulması sayesinde olmuştur.
Modern çakmakta hidrojen değil bütan kullanılır. Bütan, petrolde çözünmüş olarak bulunan, oda sıcaklığında gaz durumunda olan küçük bir basınç altında kolayca sıvılaşan bir gazdır. Aslında önce neft (organik maddelerin ayrışmasından oluşan tutuşur sıvılar) kullanılmıştır ama sonradan alevinin daha kontrol edilebilir olması buna karşın kötü kokmaması nedeni ile bütan kullanılmaya başlanmıştır. Bütan çakmakta basınç uygulanarak yani sıvı olarak depolanır. Basınç azaldığı anda sıvı halden gaz formuna geçer. Son derece yanıcı bir gaz olan bütan, en ufak kıvılcımla yanmaya başlar.
Çakmağın üzerindeki metalik çarkı başparmağımızla aşağı doğru ittiğimizde kavisli çark, kıvılcım üretmek için demir ve seryum alaşımına (ferroseriumu) sürtünür. Eşzamanlı olarak çalışan ve bütanı serbest bırakan valf açılır. Sıvı halde bulunan bütan, kapağın açılması ile buharlaşır ve kıvılcımla karşılaşır. Bu karşılaşma gazın valf kapağının üzerinde sakince yanan oval şekilli bir alev oluşmasına neden olur.
Zippo ve Clipper çakmaklarda bu mekanizma kullanılır ve birçok kişi bu mekanizmayı son derece estetik ve zevk verici bulur. Ancak bu mekanizma pahalıdır. Daha ucuz çakmaklarda, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren bir malzeme kullanılır. Ferroseriumudan farklı olarak bu malzeme piroteknik değildir. Yani bu çakmağın yakma düğmesine bastığımızda bu (piezoelektrik) malzeme deforme olur ve bir akım oluşur. Bütanın çıktığı kapak açıldığında (iki tel arasında volkanik baca diye tabir edilen alanda), elektrik deşarjı oluşur ve muma benzer bir alev ortaya çıkar.