İnsanoğlunun en büyük keşiflerinden biri olan ateş, aynı zamanda insanlık için en büyük tehditlerden biridir. Kontrol edilemeyen yangınlar, olağanüstü bir tahrip potansiyeline sahiptir. Yapımı yıllar süren binalar kısacık bir zaman içinde küle dönebilir.
Birkaç ay önce Kaliforniya’da yaşanan, önüne geçilmez yangını, televizyonlarımızdan şaşkınlık içinde izledik. Böylece insanoğlunun yangınla mücadelede, sandığımızdan daha çaresiz olduğu gerçeği ile bir kez daha yüzleştik. Günlerce kontrol altına alınamadığı için önüne çıkan her şeyi küle ve ise çeviren yangın, yangının büyümeden söndürülmesi üzerine geliştirilen stratejilerin önemini hatırlattı ve dikkatleri yangın söndürme sistemlerine çekti. Bu olay üzerine siz de benim gibi yangın söndürme sistemlerinin nasıl çalıştığını, söndürme kimyasallarının neler olduğunu merak ediyorsanız, bu soruların yanıtlarını bu makalemizde bulabilirsiniz.
Yangın Nedir?
Kuşkusuz yangınının ne menem bir şey olduğunu hepimiz biliyoruz. Ancak bu soruya yangınla mücadele uzmanları şöyle yanıt veriyor: Yangın, yanma adı verilen kimyasal reaksiyon sonucunda ortaya çıkar. Bu kimyasal reaksiyon ortaya çıktığında, tahta, yağ, kömür, kâğıt vb. maddeler oksijen ile birleşerek ısı, karbondioksit, su ve atık gazlar üretir.
Yanma, harici bir tetikleyici olmadan otomatik olarak ortaya çıkmaz. Bu tetikleme genellikle bir tür enerji olan aktivasyon enerjisidir. Kibritin alev alması, aktivasyon enerjisi sayesinde olur. Ancak ateş bir defa ortaya çıktığında devam etmek için aktivasyon enerjisine ihtiyaç duymaz. İşte küçük bir kıvılcımla koskocaman ormanların küle dönme nedeni budur.
Yangın Söndürücü
Tüm yangın söndürücüler, yanma için gerekli olan üç elementin oksijenin, yakıtın veya ısının ortamdan uzaklaştırılması prensibine göre çalışır. Yaklaşık 2 yüzyıl önce üretilmeye başlanan yangın söndürücüler, sürekli olarak geliştirilmiştir ve geliştirme çalışmaları sürmektedir.
Temelde iki tip yangın söndürücü vardır: Kartuşlu ve kartuşsuz sistemler. Kartuşsuz sistemlerde basınç doğrudan tüpün içine konmuştur. Kartuş tabanlı sistemlerde ise basınç tüpün dışındadır. Kartuş tabanlı sistemler daha yaygın olarak kullanılır. Özellikle endüstriyel tesislerde, kartuşlu sistemler tercih edilir.
Bu iki varyant, birbirine benzer bir mekanizma ile çalışır. Yangına neden olan elementlerden birinin, ortamdan uzaklaştırılması amaçlanır. Bu elementlerden birini uzaklaştıracak olan malzeme ya tüpün içindeki basınçla ya da harici kartuştan yanmakta olan bölgeye püskürtülür. Bu sayede söndürücü madde, çok hızlı bir şekilde serbest kalır. Yangın söndürücünün düğmesine basıldığında, tüpün içindeki valf açılır ve basınçlı gaz, söndürme maddesini ağızlıktan dışarı püskürtür.
Söndürme Kimyasalları
Yangın söndürücülerde, amaca bağlı olarak farklı kimyasal maddeler kullanılır. Örneğin ev tipi yangın söndürücülerde söndürme maddesini itmek için basınçlı nitrojen veya karbondioksit kullanılır. Yangın söndürücü kimyasal ise genellikle potasyum bikarbonat (KHCO3), sıvı halde su veya buharlaşan florokarbon’dur.
Su kullanılan söndürücüler hem ucuz hem de insan sağlığı açısından güvenli olduğundan ev tipi sistemlerde yaygın olarak tercih edilir. Ancak aslında su, söndürme malzemesi olarak her zaman kullanışlı bir madde değildir. Örneğin elektronik cihazlarla dolu bir ortamda su kullanmak, hiç doğru değildir çünkü kısa devreye neden olabilir. Bununla birlikte yakıt deposunda çıkan bir yangını, su kullanarak söndürmek de pek kolay olmaz. Üstelik su ağır bir malzeme olduğundan, dar alanlar için de uygun değildir. (Örneğin; uçak, helikopter vb.) Bu gibi mekanlar için farklı kimyasallar kullanmak gerekir. Karbondioksit bir bilgisayar odasını söndürmek için idealdir ancak ortamda insanlar varsa hiç de iyi bir fikir değildir.
Araştırmacılar yangın söndürmede etkili olmakla birlikte çevreye daha az zarar verecek kimyasalların neler olacağı üzerinde çalışmaya devam ediyor. Kullanılacak kimyasal madde kadar, bu maddenin yangın bölgesine daha etkin bir şekilde püskürtülmesi ile ilgili geliştirmeler de önemlidir. Son zamanlarda akademik çevrelerde yangın söndürücülerde katı propellant (roketleri itmekte kullanılan yakıt) kullanılması gibi bir fikir üzerinde durulmaktadır. Hedeflenen sistemin geliştirilmesi mümkün olursa yangınları mum söndürmek kadar kolay bir şekilde söndürülebileceği öne sürülmektedir.