Safsata, kelimesi halk arasında “asılsız söz”, “saçma söz” gibi manalarda kullanılır ancak bilimsel anlamı, akıl yürütme sırasında meydana gelen mantık hatasıdır. Başka bir deyişle safsata, bir gidiş yolu hatasıdır. Sonucun doğru çıkması, işlemin doğru olduğunu göstermeyeceği gibi, işlemi yaparken kullanılan verilerin doğru yada yanlış olması işlemi yanlış yapmaz.
Hepimiz, sıklıkla bilerek veya bilmeyerek safsata yaparız. Safsataları tanımlamak, bu tuzaktan uzak durmanın en önemli yoludur. Safsataları tanımlama çabasına giren, (bildiğimiz) ilk bilim insanı Aristoteles olmuştur. Aristoteles, 13 safsata tanımlamıştır. Bugün Wikipedia’da tanımlanan safsata sayısı yüze yaklaşmıştır.
Osmanlıca’da safsata(ingilizce “fallacy”), manasız/dayanaksız karşılaştırma anlamına gelen ‘kıyas-ı batıl’ kelimesi ile ifade edilmiştir. Safsatalar temelde iki gruba ayrılırlar: Biçimsel(formal) ve serbest(informal).
Teksas Keskin Nişancı Safsatası Nedir?
Teksas Keskin Nişancı Safsatası, bir hipotezin kurulması ve doğruluğunun denetlenmesi için, aynı bilginin kullanılmasıdır. Çoğunlukla tezini destekleyen verilere odaklanıp, hipotezine ters düşen verileri, görmezden gelerek yapılır. Günlük hayatımızda çok sık rastladığımız ve tespiti zor örneklerin yoğun olduğu bir safsata türüdür. (Teksas Keskin Nişancı Safsatası, informal bir belirsizlik safsatasıdır.)
İsabetli kehanetin dört adımı!
- Bir grup insan için, bir grup kehanette bulunun.
- Bir süre bekleyip, hangilerinin gerçekleştiğine bakın.
- Gerçekleşmeyenleri çöpe atın.
- Gerçekleşenleri derleyerek, zafer gösterisi düzenleyin.
Safsataya adını veren hikaye:
Teksaslı bir kovboy, bir tepenin üzerinden, bir başka tepedeki ahıra doğru ateş etmektedir. Ahır o kadar uzaktadır ki, atışın yapıldığı tepeden açıkça görünen tek şey, orada bir ahırın olduğudur. Teksaslı kovboy, atışları yaptıktan sonra, ahırın yanında bekleyen yardımcısı, kurşun deliklerinin bulunduğu en yoğun noktayı merkez alarak, hedef tahtası çizer. Rastgele meydana gelen bir olay, bilinçli bir hareketmiş gibi görünür ve Teksaslı Kovboy muhteşem bir keskin nişancı olduğuna herkesi ikna eder.
Önceden belirlenmiş bir hedefin vurulma olasılığı normalde çok düşüktür. Ancak vuruş gerçekleştirildikten sonra, kurşun deliklerinin rast geldiği noktanın hedef olduğunu söylemek, olağanüstü bir başarı gibi görünür.
Sonuç
Eğer bir bilgi, hipotezin kurulmasında kullanılıyorsa, ispatlanması için başka bilgilere dayandırılması gerekir. Bununla birlikte iddiaya kanıt gösterilen bilgilerin tarafsızca toplanması şarttır. İşine gelen bilgileri alıp, işine gelmeyenleri görmezden gelmek iddiayı, su götürmez bir safsata haline getirir.
Kaynaklar: