Bir şeyden söz etme niyetinin olmadığını öne sürerek o şeyden söz etme anlamına gelen retorik terime apophasis denir.
Oxford Sözlüğün’de, apophasis terimi; John Smith’in “Retoriğin Gözler Önüne Serilmiş Sırları”(The Mysterie of Rhetorique Unvail’d) adlı kitabından yapılan alıntıyla şöyle tanımlanmıştır: İnkar vasıtasıyla bir şeyi gözler önüne sermeyi sağlayan ironi çeşidi!
Yunanca kökenli Apophasis kelimesi, sıfat olduğunda apopatik ya da apofezik şeklinde ifade edilir. Dilimizdeki pek çok tabir de söylemezden gelerek birşeyleri söyleme amacına hizmet eder. Örneğin “adı lazım değil” diye başlayan ve aslında kişinin ismini zikretmeden kim olduğunu belli eden cümlelerde olduğu gibi.
Apophasis ile Paralepsis Arasındaki Fark
Apophasis ile paralepsis birbirine çok benzer kavramlardır. Ancak arada küçük bir nüans vardır. Paralepsis söz konusu olduğunda, altı çizilmek istenen şey ihmal ediliyormuş gibi söylemezden gelinirken, apophasis söz konusu olduğunda aynı şey hem ihmal hem de inkâr vasıtası ile yapılır.
Örnekler;
- 1984 ABD başkanlık seçimlerinde Ronald Reagan’ın sarkastik apophasis kullanımından bir örnek; “Yaş konusunu kampanya malzemesi olarak kullanmayacağım. Siyasi amaçlar uğruna rakibimin deneyimsizliğini ve gençliğini kullanmayacağım.”
- Hadi çok konuşmasını ve dedikoducu olmasını bir kenara bırakalım ama yalan söylemesine daha fazla dayanamayacağım.
- Siyasi rakibimin karıştığı skandallardan bahsetmek istemiyorum, bilhassa son kitabında yaptığı sayısız intihalinden!
- Apophasis’in uç örneklerinde ise söylemezden gelinen şey ayrıntıları ile verilir. Örneğin; Saygıdeğer rakibimin geçen kış karıştığı olaylardan bahsetmek istemiyorum, özellikle boş bir votka şişesi ile sızmış bir şekilde bir ara sokakta çekilmiş fotoğraflarını hatırlatmayı hiç mi hiç istemiyorum.
- Bu hastanenin doktorlarının hepsinin çok kötü doktorlar olduklarını söylemiyorum.
- Şahsen ben, Ali’nin bu hırsızlık olayıyla ilgisi olduğu söylentilerine inanmıyorum.
- Bugüne kadar onlar için yaptığım fedakarlıklardan söz etmeyeceğim.
- Sürekli olarak her yere geç kalması neyse de bir de bu kıyafetle gelmeseydi keşke!
- Zeynep ve Defne ile çıkmadı ama kiminle çıktığını söylememe izin vermiyor.