Endemik, epidemik ve pandemik terimlerini salgın hastalıklarla ilgili olduğunu birçoğumuz biliyoruz. Ancak bu terimler sıklıkla birbirinin yerine kullanılıyor ve sanki hepsi de kabaca salgın demekmiş gibi algılanıyor. Endemik, pandemik ve epidemik ne demektir ve aralarında ne gibi farklar vardır?
Konu halk sağlığı olduğunda endemik, epidemik ve pandemik terimlerinin hepsi hastalığın yayılmasını belirtir ancak yayılma derecesi her biri için farklıdır.
Endemik Nedir?
Nasıl ki musonlar Hindistan’da, kasırgalar Amerika kıyılarında ortaya çıkıyorsa hatalıkların da mesken tuttuğu coğrafi bölgeler vardır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, endemik, belirli bir coğrafi alandaki bir toplulukta bir hastalığın veya bulaşıcı ajanın sürekli olarak var olması anlamına gelir. Örneğin sıtma, sadece Güney Amerika’da ve Afrika’da görülür.
Epidemik Nedir?
Modern tıp pek çok hastalığı tedavi edebilse de bazı bulaşıcı hastalıkların aşırı hızlı bir şekilde yayılmasını önleyemez. Bir endemik hastalık, çok fazla sayıda insana yayılırsa buna “salgın” denir ve pek çok salgın epidemiktir. Epidemik kelimesi, Yunanca epidemia kelimesinden türetilmiştir. Epi “üzerinde” ve demos “halk” demektir. Salgını, tek bir kıvılcımdan başlayıp bütün ormanı küle çeviren yangın olarak düşünün. Epidemik bir salgın söz konusu olduğunda, hastalık süratle yayılır ve belli bir bölgedeki ya da ülkedeki insanların birçoğunu neredeyse aynı anda etkiler. Epidemik salgına yol açan hastalık, bölgesel bir hastalık olup aniden yayılmaya başlayarak ya da dışarıdan yeni gelen bir virüs sebebi ile ortaya çıkabilir.
Pandemik Nedir?
Pandemik de epidemik gibi Yunanca’dan gelmektedir. Pan “tamamı-hepsi” ve demos “halk” anlamına gelir. Kelime anlamından da anlaşılmış olabileceğiniz gibi pandemik demek salgın hastalıkların en korkuncu demektir. Bir salgının pandemik olduğu söylendiğinde Dünya’nın pek çok farklı bölgesini etkisi altına aldığını belirtmiş oluruz. Pandemik hastalıklar, küresel ölçekte bir tehlikenin varlığını belirtir. Veba, kolera, AIDS ve grip salgınları örnekler arasında sayılabilir.
Salgın Hastalıklar Listesi
Pandemik ve Epidemik Hastalıklar Bürosu (PED) salgın hastalıkları bulaşma şekillerine göre kategorilere ayırmıştır.
Havadan Bulaşan Hastalıklar: Grip, şiddetli akut solunum sendromu (SARS), Orta Doğu Solunum Sendromu koronavirüs (MERS-CoV).
Kemirgenler yolu ile taşınan hastalıklar: Veba, spiroket hastalığı, hantavirüs, riketsiya vb.
Su kaynaklı hastalıklar: Tifo, kolera vb.
Taşıyıcı kaynaklı hastalıklar: Sarı humma, Nil ateşi, Zika ateşi, menenjit vb.
Kanlı ateşler: Marburg, ebola, çiçek, maymun çiçeği vb.
Diğer zoonotik hastalıklar: Nipah virüsü ve hendra virüsü enfeksiyonları vb.
Salgınları unutmak biraz zor!
İnsanlık tarihi boyunca pek çok salgın hastalığa şahit olduk ancak bazıları her zaman hatırlanacak büyük bir yıkıma yol açtı. Örnek vermek gerekirse; 1918 yılında başlayan İspanyol Gribi (“İnsanlık tarihinin bildiği en büyük salgın hastalık!” başlıklı makalemizi okumak için buraya tıklayabilirsiniz.), 1934 yılında ortaya çıkan Kara Ölüm (Büyük Veba da denir.) ve 1981 yılında AIDS sayılabilir.