Çocukluk döneminin bitip, yetişkinliğin başladığı döneme ergenlik (puberty) denilir. Vücutta meydana gelen (tüylenmenin artması, sivilcelenme, terlemenin artması ve vücut kokusunda farklılaşma vb.) değişimler ergenliğin sağlıklı ve normal göstergeleridir.
Genel olarak 12-21 yaş arası ergenlik dönemi olarak adlandırılır.
Ergenliği yani çocukluktan üreyebilen bir yetişkin olmaya geçişi ne tetikler?
Ergenliğin başlaması için beynin hipotalamus bölgesinden GnRH (gonadotropin) salınımı olmalıdır. Bu genellikle kızlarda 10, erkeklerdeyse 12 yaşında başlar. Hormonlarda değişimi başlatan GnRH; hızlı büyüme, vücutta kıllanma ve ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimiyle sonuçlanır.
Ergenliğin ilk işareti nedir?
Kızlarda genellikle ilk işaret meme gelişimidir. Erkeklerde ise testislerin büyümesidir.
Cinsel gelişimin tipik özellikleri var mıdır?
Evet vardır. Kızlarda önce meme gelişimi gerçekleşir, ardından önce kasık sonra koltuk altı bölgesinde tüylenme görülür. Sivilceler genellikle 13 yaşında başlar. Mensturasyon (adet) ise sürecin son adımıdır.
Erkeklerde önce testisin ve penisin büyümesi genellikle ilk belirtidir. Ardından kasık bölgesinde başlayan tüylenmeyi koltuk altı bölgesi takip eder. Göğüs dokusunda küçük bir gelişme görülür. Ses değişimi, kas gelişimi ve son olarak sivilce ve sakal ortaya çıkar.
Cinsel gelişim evreleri herkeste aynı mıdır?
Hayır. Gelişim evreleri çocuktan çocuğa değişir. Bazı kızların memeleri çok erken çıkar ama diğer cinsel gelişim bulguları gözlenmeyebilir. Bazı çocuklarda ilk gözlenen cinsel gelişim bulgusu tüylenme olabilir. Farklılıklar çoğunlukla bir problemden değil çeşitlilikten kaynaklanır.
Erken ergenlik nedir? Nedeni nedir?
Erken ergenliğe, prematüre ergenlik (premature puberty) de denir. Çoğunlukla normal ergenliğin bir çeşididir. Yani herhangi bir sorun söz konusu değildir ancak bazı durumlarda tıbbi bir nedene dayanıyor olabilir. Kızlarda 7-8 yaşından önce, erkeklerde 9 yaşından önce ergenlik belirtileri gözleniyorsa erken ergenlik şüphesi ile doktora gidilmesi önerilir.
Gecikmiş ergenlik nedir? Nedeni nedir?
Bazen (fakat kesinlikle her zaman değil) gecikmenin sebebi tıbbi bir nedene dayanır. Örneğin yetersiz beslenme ergenliği gecikmesine neden olabilir.
Gecikme işaretleri;
Kızlar: 14 yaşına kadar meme dokusunda gelişme olmaması veya göğüs dokusu gelişimi gözlendikten sonra 5 yıl geçmesine rağmen hiç adet görmeme.
Erkekler: 14 yaşına kadar testis gelişiminin başlamaması veya ilk gelişme belirtilerinden sonra 5 yıl geçmiş olmasına rağmen tüm gelişmelerin tamamlanmaması.
Doktorunuzun isteyebileceği bazı testler:
Muayene ardından doktor gerekli görürse bazı testler isteyebilir. Ancak bazen testlerde duruma yol açan bir sebep bulunamaz.
- Kemik gelişiminin normal olup olmadığını görmek için el ve bilek röntgeni,
- Homon seviyelerinin normal olup olmadığını anlamak için kan testi,
- Beyin hasarı veya tümör tetkiki için tomografi veya MRI,
- Genetik testler.
Geç veya erken ergenlik tedavi edilebilir mi?
Geç veya erken ergenlik çoğunlukla hiçbir tıbbi nedeni olmayan yani tamamen normal bir durumdur. Tedaviye gerek yoktur. Bazı çocuklarda tıbbi bir neden bulunur ve tedavi edilir. Örneğin homon seviyesi yeterli olmayan çocuklara hormon takviyesi yapılabilir.
Ergenliğin başlama yaşına etki eden faktörler nelerdir?
GnRH salgısının zamanlaması kısmen genetikle belirlenir. Ergenliğin başlamasındaki bazı farklılıkların nedeni beslenme biçimi olabilir; örneğin, yetersiz beslenen çocuklar daha geç gelişir. Beslenme biçimindeki yetersizlikler aynı zamanda leptin homonu eksikliğine yol açabilir. Leptin hormonu adipoz (yağ) dokusu tarafından salgılanır ve ergenliği başlatabilir. İklimin ve etnik farklılıkların da ergenlik çağının başlamasında payı olabilir. Boy uzunluğunun bile etkisi olduğu düşünülür. Plastiklerde bulunan bisfenol A gibi zararlı maddelerin ya da içme suyundaki östrojenin, hormonları olması gerekenden önce harekete geçirdiğinden endişe edilmektedir.
Belki de bunlar içinde en ilginç olan sosyal faktörlerdir. Stres ve ev ortamının da ergenliğin başlama yaşına etkisi olduğu düşünülmektedir.
Sonuç olarak; ergenliğin zamanlamasında neyin (belki de kimin) sorumlu olduğunu kesin olarak belirlemek mümkün değildir.