Kan naklinin ölümle yaşam arasındaki sınırı belirlediği durumlar vardır. Nakil için gerekli olan kan, yardımseverlerin kan bağışlarından sağlanır. Ancak bağışlanan kan miktarı, ihtiyaçları karşılamaya her zaman yetmez. Bu nedenle on beşinci yüzyıldan bu yana kan temini ile ilgili pek çok yenilikçi çözüm aranmıştır. Bunlardan bir de kuşkusuz hayvan kanının, insanda işe yarayıp yaramayacağı olmuştur. Acaba bu, Rönesans dönemi araştırmacılarının gerçekleşmesi mümkün olmayan bir rüyası mıydı yoksa bu rüya gerçek olabilir mi?
Evrim ağacındaki en yakın akrabalarımız olan şempanzelerle genlerimizin yapısı %98,7 gibi yüksek bir oranda örtüşür. Peki acaba insana şempanze kanı nakledilebilir mi?
Kan Grupları
İnsan kanının tipi, kırmızı kan hücrelerinin yani alyuvarların yüzeyindeki antijen veya antikorlara göre belirlenir.
Antijen: Canlı bir organizmaya verildiğinde antikor oluşumuna yol açan protein yapılı molekül demektir.
Antikor: Antijenlere karşı oluşturulan savunma proteinlerine antikor denilir.
Farklı kan gruplarını kategorize etmenin en etkili yöntemi kan grupları sistemleri oluşturmaktır. (300’den fazla kan tipi, 36 farklı kan grubu sistemi vardır.) Bu spesifik antijenler, kırmızı kan hücreleri üzerinde çeşitli şekillerde olabilir ve vücudun bağışıklık sisteminin sinyali olarak görev yaparlar. Aslında bu özellik sadece kan hücrelerine özgü değildir vücudumuzdaki bütün hücreler bağışıklık sistemimiz sayesinde yabancı ve potansiyel olarak zararlı maddelerin gelişmelerini engelleme hedefine katkıda bulunurlar. Söz konusu olan kan hücreleri olduğunda, iki ana kan grubu sistemi vardır. AB0 sistemi ve Rh sistemi!
Alyuvarların yüzeyi A antijenine sahipse kan grubu A, B antijenine sahipse kan grubu B, hem A hem de B antijenine sahipse kan grubu AB ve tahmin etmiş olabileceğiniz gibi hiç antijen yoksa kan grubu 0 olur.
Kan plazmasında ise antikorlar bulunur. A kan grubunun plazmasında anti B, B kan grubunun plazmasında anti A, 0 grubunun plazmasında ise hem anti A hem anti B antikorları bulunur. AB kan grubunun plazmasında ise antikor bulunmaz.
Bir diğer önemli kan grubu sistemi de RH’tır. AB0 sistemine göre yapılan nakillerde yaşanan sorunlar üzerine araştırmalar derinleştirilmiştir. Rhesus maymunları üzerinde yapılan araştırmada kanda daha önce belirlenmemiş bir proteinin daha olduğu anlaşılmıştır. Bu proteinin AB0 kan grubu sistemi yanında nakil için önemli bir faktör olduğu anlaşılmıştır. Kanın D antijeni içerip içermemesi; RH negatif (-) ya da RH pozitif (+) olarak ifade edilir. Sonuç olarak insan kanı A +, A -, B +, B -, AB +, AB -, 0 + ve 0 – olmak üzere sekiz farklı kan grubu olarak kategorize edilmiştir.
Kan grubu 0 – ise diğer kan gruplarına kan verebilir. Bu nedenle kan grubu 0 – olan bağışçılar, genel verici olarak adlandırılırlar. Eğer alyuvarlarınız, AB antijenine ve RH (D) antijenine sahip değilse (yani kan grubunuz 0 – ise) herkese kan verebilirsiniz.
Hangi Kan Grubu Hangi Kan Gruplarına Kan Verebilir?
- AB Rh+: AB Rh+.
- AB Rh-: AB Rh-, AB Rh+.
- A Rh+: A Rh+, AB Rh+.
- A Rh-: A Rh+, A Rh-, AB Rh+, AB Rh-.
- B Rh+: B Rh+, AB Rh+.
- B Rh-: B Rh+, B Rh-, AB Rh+, AB Rh-.
- O Rh+: Tüm Rh+ kan gruplarına.
- O Rh-: Tüm kan gruplarına.
İnsanlar Şempanzelerden Kan Alabilir mi?
Daha önce de belirtmiş olduğumuz gibi insanlarla şempanzelerin DNA yapıları yaklaşık% 98.7 oranında örtüşür. Yani fiziksel görünümdeki belirgin farklılıklarımıza rağmen şempanzelerle genetik yapımız neredeyse aynıdır.
Türler arası kan transferi sınırlı durumlarda da olsa başarılı bir şekilde yapılabilir. Buna ksenotransfüzyon adı verilir. Şempanzelerle insanlar arasında kan alışverişi de mümkündür. Yukarıda detayları ile açıklanmış olduğu gibi kan transferinin en kritik konusu, transferin uygun gruplar arasında gerçekleştirilmesidir. AB0 kan grubu sistemi, evrim ağacında yollarımız kısa bir süre önce ayrılmış olan kuzenlerimizde de vardır. Kanlarımız arasında kesin uyumluluk olmasa da genetik benzerliğimiz, kan transferini belli koşullarda mümkün kılmaktadır. İnsan kanındaki A ve B antijenleri ile şempanzelerin kanındakiler tıpatıp aynı değildir. Bu nedenle insana transfer edilecek kanın, kan grubu 0 olan bir şempanzeden alınması gerekir. Kan grubu 0 olmadığı durumda yapılacak transferde insanın bağışıklık sisteminin tepki verme olasılığı yüksektir. Oysa alyuvarlarda antijen bulunmuyorsa insanın bağışık sisteminin savunma durumun geçmesi gibi bir durum da söz konusu olmaz.
Türler arası kan transferi, çok yaygın olmamakla birlikte uygulanmaktadır. Ancak çok ilginç bir şekilde yakın akrabalarımız olan şempanzelerden ziyade insanlara domuzların kanının transferi daha az risklidir. Domuzların alyuvarları büyüklük, hacim ve yaşam döngüsü bakımından insanlara çok benzer. Bu nedenle kalp kapakçığı transferinde de domuzlardan alınan kalp kapakçıkları kullanılmaktadır. Bununla birlikte domuz kanı manipüle edilerek insana daha uyumlu hale getirilebilmektedir.