Deizm bir inanç sisteminden ziyade Tanrı’nın doğası ile ilgili spesifik bir yaklaşım tarzı olarak tanımlanabilir. Deistler mutlak yaratıcı bir varlığa inanırlar. Onlara göre evreni Tanrı yaratmıştır. Ancak yaratım eyleminden sonra evrene müdahale etmeyi bırakmıştır. Bu nedenle deistlerin inanç sistemleri ile uzlaştıkları belki de tek konu, Tanrı’nın var olduğu ve evreni yarattığıdır.
İbadet etmeyi anlamsız bulurlar!
Deistlere göre Tanrı dünya işlerine karışmadığından, insanlıktan kendisine inanmasını ve kendisi için dua etmesini istemiş olamaz. Onlara göre her şeyin yaratıcısı olacak kadar kudretli bir varlık olan Tanrı’nın, kendisinin yarattığı insana, kendisine inanmıyor ve ibadet etmiyor diye ceza vereceğini iddia etmek tutarsızlıktır.
Peygamberleri reddederler!
Tanrı dünya işlerine karışmadığından insanlarla konuşmasına da gerek yoktur. Bu nedenle Tanrı’nın insanlarla konuşmasını sağlayacak bir aracıya da ihtiyacı yoktur.
Doğa üstü olayları reddederler!
Onlara göre, Tanrı yüce bilgeliği ile evreni bir seferde, tam da olması gerektiği gibi yaratmıştır. Bu nedenle daha sonra düzeltme yapmasına, olağanüstü müdahalelerde bulunarak doğa üstü olaylar ve mucizeler gerçekleştirmesine gerek yoktur.
Tanrı’yı anlama yöntemi
Deistlere mucizeler ve peygamberler olmazsa insanlık Tanrı’nın varlığını nasıl bilebilir diye sorulduğunda, onlar bunun ancak ve ancak Tanrı’nın insana bahşettiği akıl yürütme sayesinde olabileceği yanıtını verirler. İnsan, nasıl ki kendisinin ve evrenin varlığını aklını kullanarak anlıyor ve biliyorsa Tanrı’nın varlığını da aynı yöntemle anlayabilir ve bilebilir. Bu nedenle deistler, Tanrı hakkında kendi kavrayışları, kendi deneyimleri ve öznel nedenleri haricinde dışarıdan gelen her türlü bilgiyi reddederler.
Dinlerle ilişkisi
Deizm’in temeli, Tanrı’nın dünya işlerine müdahil olmaması üzerine kurulu olduğundan, inanç organizasyonları ile birleştiği bir nokta yoktur. Ancak tarihte bazı deistler, ortak bir din inancının toplumun bir arada düzen içinde yaşamasında çok faydalı olduğunu söylemişlerdir.
Ne zaman ortaya çıktı?
Deizm ilk olarak geniş kitlelerin bilimsel açıklamalara ilgi duymaya başladığı, skeptik düşüncenin gelişmeye başladığı 17. ve 18. yüzyılda Aydınlanma Çağı’nda ortaya çıkmıştır.
Ünlü deistler
18. yüzyılın sonlarına doğru deizm; İngiliz, Fransız ve Alman aydınlar arasında hakim görüş haline gelmiş, ardından Amerika’nın dinsel görüşlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Deizmin önemli temsilcileri arasında; Voltaire, Newton, Voltaire, Rousseau, Thomas Paine, Benjamin Franklin, George Washington, Thomas Jefferson, James Madison ve John Adams sayılabilir.