“Deja vu”nün tam tersi “Jamais vu”dür. Bu fenomen daha çok kelimeler ile ilgili olarak yaşanır. Daha nadir olarak, kişiler ve yerlerle ilgili olarak da ortaya çıkar.
Bazen insanlar, hiçbir sebep yokken algı bozulması yaşarlar. Algı bozulma çeşitlerinden en sık görülen ikisi, “Deja vu” ve “Jamais vu”‘dür.
Çoğumuzun deneyimlediği “Deja vu” ilk defa yaşanan bir durumun, daha önce yaşanmış gibi hissedilmesidir. Deneyimlenen durum, daha önce tam olarak aynı şekilde deneyimlenmiş gibi yada sanki iki defa üst üste yaşanmış gibi hissedilir. Bu deneyimin ilginç bulunmasının esas nedeni ise bu hisse eşlik eden yabancılaşma ve ürkme gibi güçlü hislerdir. İnsanların üçte ikisinin en az bir defa deneyimlediği “Deja vu” fenomenin nedeni ile ilgili kabul gören iki hipotez vardır:
- Fenomene nöronlar arası iletimde, kendiliğinden ortaya çıkan bir tetiklenme yada gecikme neden olur.
- İlk kez deneyimlenen yabancı bir durumun içinde beynin, birden fazla tanıdık elementi fark etmesinden kaynaklanır.
Bunun tam tersi de “Jamais vu” olarak adlandırılmıştır. “Jamais vu”da tıpkı “Deja vu” gibi Fransızca’dır ve “hiç görmedim” anlamına gelir. Yaşanan bir durumun tamamen yabancı geldiği, sanki daha önce benzer bir deneyim hiç yaşanmamış gibi hissedilmesine yol açan bir bellek yanılmasıdır. Başka bir deyişle aslında çok iyi bilinen birşeyin bilinmiyormuş gibi hissedilmesidir. Örneğin kişinin yıllardır çalıştığı ofisi anlık olarak, ilk kez görüyormuş gibi hissetmesi veya çok iyi tanıdığı bir arkadaşını sanki ilk defa görmüş gibi yabancı ve uzak hissetmesi gibi.
Bu deneyimi daha önce yaşamadıysanız, seçeceğiniz bir kelimeyi, defalarca yazar ya da söylerseniz, spesifik olarak bu kelime ile ilgili “Jamais vu” anı yaşayabilirsiniz. Leeds Üniversitesi’nden Chris Moulin, 92 gönüllüden 60 saniye içinde 30 kez “kapı” kelimesini yazmasını istedi. Katılımcıların yüzde 68’i “kapı”nın gerçek bir sözcük olduğundan şüphe duymaya başlamış olduklarını tespit etmiştir. Chris Moulin, tekrarlama davranışının neden olduğu ‘jamais vu’nun, beyin yorgunluluğu nedeni ile ortaya çıktığı yorumunda bulunmuştur.
Déjà vu ve dilinin ucunda fenomeni ile gruplanan”Jamais vu”, afazi(konuşma yitimi), amnezi ve epilepsi ile ilişkili olarak da ortaya çıkmaktadır.
Kaynaklar
- Psychology Today
- Wikipedia