Gezegenimizin zekâ ve teknolojik gelişme bakımından baskın türü olmamıza karşın hayatta kalma dayanıklılığı bakımından değerlendirildiğinde bizden çok daha yetenekli türler var. Çünkü doğa, söz konusu olan hayatta kalma kabiliyeti olduğunda baskın türlere iltimas geçmez. Tıpkı bir zamanlar gezegenimizin en baskın türü olan dinozorların (ve dinozorlarla birlikte vücut kitlesi büyük olan bütün türlerin) yaşanan felaketten sonra nesillerinin tükenmesi ve besin zincirinin alt kademelerinde yer alan bir tür primatın gezegenin baskın türü haline gelmesinde olduğu gibi…
Bu makalede, şayet bugün dünyadaki canlı yaşamı tehdit edecek astrofiziksel bir felaket olsa bu felaketten sağ çıkma olasılığı en yüksek canlı türü olan, gezegenimizin dayanıklılık şampiyonu tardigradların özellikleri özetlenmiştir.
Tardigrad Nedir?
Tardigradlar hayatta kalma yarışının yıldızlarıdır. Suyu mesken tutan bu sekiz bacaklı canlıya “su ayısı”, “deniz ayısı” ve “yosun hayvancığı” da denir. 1200’ün üzerinde tardigrad türü olduğu ve türlerin %10’undan daha azının tespit edildiğine inanılmaktadır.
Tardigradların Özellikleri
Boyutu
En büyük yetişkinler sadece 1,5 mm civarında bir vücut uzunluğuna sahipken en küçüğü 0,1 mm’den daha kısadır. Yeni yumurtadan çıkmış tardigradlar, 0,05 mm’den bile küçük olabilir. Bu kusursuz doğa harikalarını görmek için mikroskop gerekir.
Nerede yaşar?
Onlar neredeyse her yerdedirler. Ancak en mutlu yaşam alanları, nehir taşlarını süsleyen taze yosunlardır. Hastalığa neden olmaz, mahsullere zarar vermezler.
Ne yerler?
Bitki ve hayvanların hücre duvarını delmeye yardım eden hançere benzeyen organları sayesinde bitkilerin ve hayvanların sıvılarını emerek beslenirler. Bazı türler, yaşayan organizmayı bütün olarak yutarlar. Kendi türünün üyelerini de yiyebilirler. Hatta kendi türünün üyelerini yiyerek beslenmek oldukça yaygındır. Bedensel işlevlerini desteklemek için yeterli yiyecek ve suya sahip olduklarında, yaşamlarının doğal seyrini yaşarlar ancak yiyecek ve su olmadığında vücutları farklı bir faza geçerek onlarca yıl bekleyebilir.
Küçük ama sağlam!
Doğadaki bilinen en paradoksal canlılar tardigradlardır. Çünkü minik zeplinleri andıran bu şirin zararsız hayvanlar aynı zamanda dünyanın en dayanıklı yıkılmaz yaratıklarıdır. Volkanik dağlarda, kaynayan kükürtlü bacalarda, Himalaya Dağları’nın doruklarında, donmuş göllerin altında hatta uzayda bile hayatta kalabilirler. Aşırı sıcak, aşırı soğuk, yüksek basınç hatta radyasyon bile ölmelerine neden olmaz.
Popüler Kültürde Tardigradlar
Aslında onlara hiç de yabancı sayılmayız. Star Trek’te ve Karınca Adam gibi pek çok bilim kurgu filmde onlarla karşılaştık. Film yapımcılarına ilham veren özellikleri hayatta kalma mücadelesinin şampiyonu olmaları mı yoksa şirin ve ilginç görünümleri mi bilemeyiz ama iki yönleri ile de ilham alınmayı hak ettiklerine şüphe yok.
Tardigradlar Uzayda
2007 yılında bir grup araştırmacı bu olağanüstü canlıların direncini ölçmek için hayatta kalma koşullarının aşırı derecede zorlaştırıldığı deneyler yaptılar. Tardigradlar bu aşırı zor sınavlardan başarı ile geçtiler. Dehidre edilmiş (susuz bırakılmış) tardigradlar, on gün boyunca uzay boşluğunda bekletildi. Ne uzay boşluğunda olmak ne de kozmik radyasyona maruz kalmak tardigradlar için sorun olmadı. Dünyaya geri getirilenlerin %68’i hayatta kalmayı başardı. Üstelik bazı tardigradlar hayata geri dönmekle kalmayıp üremeyi de başardı.
Tardigradlar bu kadar zor koşullarda hayatta kalabilmeyi neye borçlular?
Bu minicik vücut adeta biyolojik süper güçler deposudur. Birçok canlı türü için ölüm anlamına gelen koşullar, onlara hiçbir zarar vermez. Tardigradların en ağır koşullar altında hayatta kalabilmelerini sağlayan adaptasyon, ölüme çok benzeyen susuz duruma girme yetenekleridir.
Çevresel koşullar canlı yaşamı tehdit eden boyuta gelirse tardigradlar derilerini döker ve adeta kuru ve cansız bir top haline gelirler. Bu dönüşüm onlara metabolik aktivitelerini önemli oranda azaltabilme imkânı verir. (Normalden yaklaşık 0.01% daha az) Bu durumda da DNA’larını koruyabilirler. Bunu yapmak için vücutları, hücre organellerini ve zarlarını koruyan, jel benzeri doğal bir koruyucu olan trehaloz üretir. Bu şekilde onlarca yıl hatta daha uzun süre bekleyebilirler. Yeniden suya kavuştuklarında ise normal yaşamlarına geri dönerler. Yaklaşık 100 yıldır kuru formda bekleyen tardigradların yaşama dönüşleri gözlemlenmiştir. Gözleme göre kurumuş fazda bekleme süresinin uzaması sağlıklı bir şekilde yaşama dönme ihtimalini olumsuz etkilemiştir.
Sonuç
Tardigradlar gezegenimizin tanık olduğu kitlesel yok oluşa neden olan beş büyük felaketten sağ salim çıkmayı bildiler. Söz konusu olan kavurucu sıcaklar, dondurucu soğuklar, muazzam yükseklikteki basınçlar ve hatta uzay boşluğunun koşulları bile olsa hayatta kalabiliyorlar. Bu şirin, zararsız ve bilinen en dayanıklı tür hakkındaki bilgilerimizin artması bizim de hayatta kalma mücadelesinde yeni imkanlara kavuşmamızı sağlayabileceğinden, tardigradlarla ilgili araştırmalara önem verilmekte ve haklarında her geçen gün yeni keşifler yapılmaktadır.
Kaynaklar:
- American Museum Of Natural History
- Academia.edu
- The PathFinder Science Network For Student And Citizen Science
- Carleton College
- Illinois Wesleyan University
- Official Website Of ERNET India Education & Research Network