Hanuka, Yahudiler tarafından kutlanan bir bayramdır. Yahudi takvimine göre yılın üçüncü ayı olan Kislev’in 25’inde başlar. Bizim takvimimizde ise Kasım ayının sonu ile Aralık ayının sonu arasında bir zamana denk gelir ve 8 gün sürer.
İbranice’de “hanuka” kelimesi; “özveri”, “adanmışlık” anlamına gelir. Hanuka, MÖ 165 yılında Suriyeli-Yunanların zulmüne direnerek, kutsal Kudüs şehrinde kazanılan zaferi anma amacı ile doğmuştur.
Işıklar bayramı adıyla da anılan Hanuka, Yahudiler için kendini yeniden Tanrı’ya adama zamanıdır.
Hanuka’nın Hikayesi
MÖ 168 yılında, Yahudilerin Kudüs şehrindeki ibadethaneleri, Suriyeli-Yunan asker tarafından ele geçirilerek, Tanrı Zeus’a adanmış bir tapınak haline getirilir. Durumdan büyük bir üzüntü duymasına karşın görecekleri sert tepkilerden çekinen Yahudi halkı, sessiz kalır. Bu gelişmenin ardından Suriye-Yunan İmparatoru Antiohus daha da ileri gider: MÖ 167 yılında, Yahudiliği yasakladığını ilan eder. Yahudi halkından ölüm cezasına çarptırılmak istemeyenler, Yunan tanrılarına ibadet etmek ve domuz eti yemek zorundadır.
Bu gelişme üzerine Kudüs yakınlarındaki bir köyde (Modiin) sessiz kalamayan Yahudiler, bir direniş başlatırlar. Antiohus’un askerleri de bölgeye giderek Yahudileri zorla alıkoyup, Antiohus’un emirlerini uygulamaya zorlarlar.
Kohen ailesinden bir Yahudi olan Matityahu (Mattathias da denir.), kendisine zorla domuz eti yedirmek isteyen Yunan subayına itaat etmeyi reddeder. Bunun üzerine bir köylü öne çıkar ve Matityahu adına iş birliği yapmayı teklif eder. Köylünün bu davranışı Matityahu’yu daha da öfkelendirir. Matityahu kılıcını çeker ve önce köylüyü ardından da Yunan subayını öldürür. Matityahu’nun 5 oğlu ve bazı köylüler hep birlikte askerlere saldırır ve hepsini öldürürler. Matityahu, ailesi ve onlara katılan bütün diğer Yahudiler dağlara çekilerek, Yunanlılara karşı bir savaş başlatırlar. MÖ 165 yılında ise topraklarını geri almayı başarırlar. Bu isyancılar, Makabiler (Hasmoneanlar) olarak adlandırılır.
Anlatıldığına göre; Makabiler kontrolü sağlayınca Kudüs’teki Yunanlıların el koydukları ibadethanelerini geri alırlar. Ancak onlara göre ibadethaneleri spritüal olarak kirlenmiştir ve temizlenmesi için bazı ritüellerin uygulanması gerekmektedir. İbadethaneyi arındırmak için yerine getirilecek ritüellerden biri de menora adı verilen, dokuz kollu şamdanın yakılmasıdır. Çok az miktarda yağ kalmış olmasına karşın menorayı yakarlar ancak bir mucize gerçekleşir, o kadar az miktarda yağ kalmış olmasına rağmen menora 8 gün ve 8 gece boyunca ışık saçmaya devam eder.
Hanuka’nın ilk gecesinde bir mum, ikinci gecesinde iki mum yakılır ve her gün bir mum artırılarak bu seremoni sekiz gün boyunca devam eder.
İbrani takvimi, Ay bazlı olduğundan her yıl Hanuka’nın ilk günü Kasım sonu ile Aralık sonu arasında farklı bir güne denk gelir. Hanuka, Noel kutlamaları ile yakın bir zamana denk geldiği için (aslında Yahudi bayramları arasında birincil öneme sahip olmadığı halde) popülerleşmiş ve tarihte olduğundan daha coşkulu bir şekilde kutlanmaya başlanmıştır.
Hanuka Adetleri Nelerdir?
Hanuka gelenekleri Yahudi topluklukları arasında farklılıklar göstermekle birlikte bazı gelenekler neredeyse evrenseldir. Bunlar; menora’yı (Hanukiya da denir.) yakmak, sevivon (Topaç benzeri, genç yaşlı birlikte oynanan popüler bir Hanuka oyunudur.) oynamak ve sofrada kızartmalara yer vermektir.
Kaynaklar