Sanayi Devrimi’nin, buharlı makinelerin icadı sayesinde gerçekleştiği söylenir. Oysa kömür olmasaydı buharlı makineleri çalıştıramazdık. Yük trenlerini ve buharlı gemileri yürütmez, ticaret hacmini böylesine genişletemezdik. Kısacası anlı şanlı Sanayi Devrimi’nin gölgede kalmış kömür karası bir yüzü vardır. Bu karanlık yüz, kömür madenciliğidir. Günümüzde bile global enerji ihtiyacının dörtte biri kömür madenciliğiyle karşılanmaktadır.
Kömür madenciliği, ülkemiz insanlarının acı sebeplerle gayet iyi bildiği gibi yeraltındaki maden yataklarından kömürün yeryüzüne çıkarılması işidir. Doymak nedir bilmez ucuz enerji iştahımız, kelimenin tam anlamı ile dağların altını oymamıza yol açıyor. Yaşamın en çirkin yüzlerinden birinin sahnelendiği tehlikeli ve karanlık tünellerden çıkarılan kömür, bu iştahı doyurmaya bir türlü yetmiyor.
Bu yazımızda kömür madenciliği nasıl yapılır, çeşitleri nelerdir, kömür madenciliği nereye gidiyor vb. en çok merak edilen soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
Kömür nasıl oluşur? Kömür çeşitleri nelerdir?
Kömür çoğunlukla ölü bitkiler ve diğer organik maddelerin bataklık ortamında milyonlarca yıl, jeolojik basınç ve ısı enerjisine maruz kalması sonucu oluşur. Zamanla bu organik madde, nemli bataklık kömüründen (Buna turba denir.) bildiğimiz kömüre yani enerji bakımından zengin, siyah ile kahverengi arasında bir renge sahip olan siyah tortul kayaya dönüşür. Kömür, oluştuğu toprağın yapısına ve diğer coğrafi koşullara bağlı olarak farklı özellikler taşır. Dört temel kömür çeşidi vardır: Linyit, yarı-bitümlü, bitümlü ve antrasit. Enerji santrallerinde genellikle bitümlü kömür kullanılır. Enerji kapasitesi en yüksek kömür çeşidi antrasittir, sonra bitümlü ve yarı bitümlü gelir. Bu çeşitler arasında en düşük enerji potansiyeline sahip kömür çeşidi ise linyittir.
Kömür Madenciliği
2016 yılında ABD, 700 milyon ton kömürü, elektrik üretiminde kullanmıştır. Kömür tüketiminin %90’ının elektrik üretimi için, geri kalanın ise endüstriyel ve ticari ihtiyaçlar için kullanıldığı söylenebilir. Kömür madenlerinin bir kısmı yüzeye çok yakın bir kısmı ise yeraltındadır. Ancak her ikisi de her yıl çok sayıda madencinin hayatını kaybetmesine ve çevrede yaşayan insanların özellikle bebeklerin sağlığının olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
Yeraltı Madenciliği
Yeraltı madenciliğinde en sık kullanılan iki yöntem vardır: Oda ve Sütun Madenciliği ve Uzun Duvar Madenciliği.
Oda ve Sütun Madenciliği
Oda ve sütün madenciliğinde, maden ocağının çatısını desteklemek amacı ile odalar arasında kömür sütunların bırakılır. Bu da kömür damarındaki kömürün bir kısmının sütunlarda kalması anlamına gelir. Ancak bu yöntemle çıkarılabilecek kömür tamamen çıkarıldığında sıra geri çekilme madenciliğine gelir. Yani maden işçileri sütunlarda kalan kömürü de mümkün olduğunca çıkarmaya çalışırlar hatta bu işlem bazen çatının çökmesine izin verilerek yapılır.
Uzun Duvar Madenciliği
Bu madencilikte temel strateji, maden yatağında taşıyıcı kemerler kullanılarak uzun tüneller oluşturulmasına dayanır. Taş tavanı yerinde tutmak için geçici hidrolik destek sistemi kurulur.
Her iki madencilik türünde de kömür damarlarında kömürü hızla kesen güçlü madencilik makineleri kullanılmaktadır. Bu gelişmiş makineler, kömür damarının aralıklı olarak delinmesi hatta patlayıcılar kullanılarak patlatılması gibi daha etkisiz ve riskli yöntemlerin yerini almıştır.
Yüzey Madenciliği
Açık ocak madenciliği de denilen kömür damarının yüzeye yakın olması durumunda uygulanan madencilik türüdür. İki popüler strateji kullanılır.
Şerit Madenciliği
Burada ilk aşama, bitki örtüsünün ve toprağın kaldırılmasıdır. Ardından orta katman büyük kamyonlar kullanılarak çıkarılır. Kömür damarına ulaşıldığında ise kömür damarları kazılarak taşıyıcı bir bant kullanılarak nakledilir. Şerit madenciliğinde, insan gücünden ziyade büyük makineler kullanılır.
Doruk Madenciliği
Madenciliğin en yıkıcı şeklidir. Son derece tehlikelidir. Halen bazı bölgelerde uygulanmaktadır. Yüksek dağların tepelerindeki ağaçların kesilmesi ardından patlayıcılar kullanılarak kömür yataklarına ulaşma stratejisine dayanır. Patlamada oluşan enkaz genellikle çevrede geri dönülmez hasarlara yol açar.
Kömür Madenciliği Nereye Gidiyor?
Kömür endüstrisi çok ciddi güvenlik sorunları ile mücadele etmenin yanı sıra hem çıkarılırken hem de tüketilirken yol açtığı zararlardan ötürü eskisi kadar gözde bir enerji kaynağı gibi görülmemektedir. En büyük dört maden şirketinin toplam değeri, 2011 yılında 34 milyar USD iken bugün 150 milyon USD’ye düşmüştür. Yani kömür madencilik şirketleri inanılmaz bir değer kaybına uğramıştır. Bu da her geçen gün doğal gaz, güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi gibi daha temiz enerji çeşitlerinin kömürün tahtını sarsmakta olduğunun bir kanıtıdır.
Not: Dünyanın en büyük kömür rezervleri ABD, Rusya, Çin ve Hindistan’dadır.