Gündelik hayatımızda hepimiz zaman zaman yapmakta olduğumuz işten ve çevremizden kopuyor ve nasıl olduğunu anlamadan başka şeyler düşünmeye hatta planlar yapmaya başlıyoruz.

Biriyle konuşmamızın ortasında, bir film izlerken, yemek pişirirken hatta bir şeyler okumaktayken birden kendimizi yaptığımız işi bırakmış ve başka şeyler düşünmeye, hayaller kurmaya, planlar yapmaya başlamış olarak buluyoruz.

Belki şu anda bile bu makaleyi okurken akşam ne yiyeceğinizi düşünmeye başlamak üzeresiniz. Bu makalede cevaplamaya çalıştığımız soru bunu neden yaptığımız ve bunun iyi bir şey mi yoksa kötü bir şey mi olduğudur.

Dalıp gitmek ile ne kast ediliyor?

“Dalıp gitmek” (başka bir ifade ile gündüz düşleri görmek) deyimi ile kast edilen dikkatin istemsizce yapılmakta olan işten uzaklaşıp başka bir konuya odaklanmasıdır. Örneğin bir şey okurken bir gün önce izlemiş olduğunuz filmi düşünmeye başlayabilirsiniz. Burada öncelikli olarak yaptığınız iş okumaktır ancak düşünceler bilinçsizce okunan metinden uzaklaşır, zihin tıpkı daldan dala atlayan bir maymun gibi düşünceden düşünceye herhangi bir kasıtlı yönlendirme olmaksızın atlayarak ilerler.

Odaklandığımız konudan çıkma nedenimiz nedir?

Dalıp gitmenin ardında spesifik bir neden arayan araştırmalardan tatmin edici bir sonuç elde edilememiştir çünkü dalıp gitme belli koşullarda belli zamanlarda gerçekleşen bir durum değildir. En heyecan verici işlerin ortasında bile meydana gelebilmektedir.

Bununla birlikte “dalıp gitme” vakalarının ortak bir özelliği vardır: Hangi koşullar altında olursa olsun bütün dalıp gitme vakalarında, kişi yaptığı işe karşı geçici bir ilgisizlik hissetmekte ve yaptığı işle bağını geçici bir süre kesmektedir.

Bir hipoteze göre dalıp gitme etkinliği, beynimizdeki DMN (Default Mode Network) adı verilen ağın, beynin diğer bölgeleri ile etkileşime girmesi sonucu ortaya çıkar. Buna göre beynin bu bölümü “uyanık dinlenme” halindeyken aktive olur. Örneğin, kişi etrafında olup bitenlere odaklanmadığında. DMN, kişi geçmişi ve geleceği düşündüğünde veya iç gözlem yaptığında da devreye girer.

DMN (default mode network) bölgesi fMRI tekniği ile görüntülenebilir. (John Graner / Wikimedia Commons)

Beynin bu bölgesi kişinin yapmakta olduğu işe kendini tamamen vermemesi durumda aktive olur. Bu yüzden de buna “bilinçli bir seçim söz konusu değilse ortaya çıkan durum” anlamına gelen “Default Mode” denilmiştir. Adından da anlaşıldığı gibi DMN ile beynin dikkat ağları arasında negatif korelasyon vardır. Bu yüzden sanılanın aksine kişinin yaptığı işe aşırı özen göstermesi aynı zamanda gerçekten dikkat edebileceği anlamına gelmez. (Oysa gündelik dilimizde dikkat etmek ve özen göstermek sıklıkla birlikte hatta birbirinin yerine kullanılan kavramlardır.)

Nörobilim uzmanı ve psikolog Jonathan W. Schooler ile Jonathan Smallwood “dalıp gitme” fenomenini “ayrışma (decoupling) hipotezi” ile açıklamışlardır. Bu hipoteze göre dikkat, kişinin çevresinin algısından ayrıştığında kişi dışarıda gerçekleşen her şeye karşı duyarsızlaşır ve göz bebekleri dış ortamdan tamamen bağımsız bir şekilde küçülüp büyümeye başlar.

İyi mi, kötü mü?

Dalıp gitmek koşullara bağlı olarak iyi ya da kötü olabilir. Kaynaklar bölümünde detayları hakkında bilgi edinebileceğiniz birkaç çalışmada dalıp gitmenin hem iyi hem de kötü etkileri olduğu ortaya konmuştur.

Science dergisinde 2010 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre yapılan şey üzerinde odaklanma kabiliyetinin bilişsel bir başarı olmasına karşın duygusal bir maliyeti olduğu, mutsuzluk hissine yol açtığı tespit edilmiştir.

Öte yandan, Smallwood ve Schooler dalıp gitmenin sadece olumsuz sonuçları olduğuna katılmıyorlar. 2012 yılında yapılan bir araştırmada denekler dört gruba ayrılır ve yaratıcılık gerektiren bir görevi yerine getirmeleri istenir. Gruplardan birine görevi yerine getirmeden önce dalıp gitmeyi teşvik edici bir etkinlik yaptırılır. En iyi performansı da bu grup elde eder.

Sonuç olarak kuşkusuz dalıp gitmenin bazı olumsuz sonuçları olabilir. Konuştuğumuz kişiyi dinlememeye başlamak iletişim sıkıntılarına yol açabilir ya da araba kullanırken dalıp gidersek kaza riski artar. Ancak öte yandan rahat bir durumda dalıp gitmenin yaratıcılığı serbest bırakıcı, ruh halini iyileştirici etkileri vardır.

Kaynaklar:

Benzer Kanıtlar