Saçlar vücudumuzun sağlık göstergelerinden biridir. Görünüşümüzle ilgili yapabileceğimiz hiçbir değişiklik, saçımızda yaptığımız değişiklik kadar dikkat çekici olmaz. Ancak kıvırcık bir saçın kalıcı olarak düzleştirilmesi ya da tam tersi mümkün değildir. Çünkü saçımızın kıvırcık veya düz olması anne-babamızdan gelen genlerle belirlenen bir özelliktir.
Saç Folikülleri
Saç telinin iki temel bileşeni vardır. Bunlardan ilki saç derisinin üstünde kalan bölüm (saç derken kast ettiğimiz şey) diğeri ise saç folikülü adı verilen, saç dersinin altında kalan ve saçın uzamasını gerçekleştiren saç kökü.
Tahmin edilebileceği gibi saç folikülünün niteliği, ürettiği saçın yapısını ve dokusunu belirler. Bu ise anne-babamızdan aldığımız genlerle aktarılmış bir özelliğimizdir.
Genlerin Saçlara Etkisi
Kıvırcık saç, otozomal dominant bir özelliktir (Kaynak). Otozomal dominant demek ebeveynlerden yalnızca birinin mutasyona uğramış (ve dominant) bir geni olması demektir. Bazen insanlar otozomal dominant bir hastalıktan mustarip olurlar. Bu durumda çocukta mutasyona uğramış genin görülme ihtimali %50’dir. (Kaynak)
Kıvırcık saç da otozomal dominant bir özelliktir. Kıvırcık saçlı kişinin anne babasından birinin kıvırcık saçlı, diğerinin ise düz saçlı olması durumunda kıvırcık saç geni, düz saç genine oranla daha baskın olduğundan yavrulara aktarılması daha muhtemeldir. Ancak bazı durumlarda genin tipi ve gücü farklılık gösterebilir. Bu da saçın yer yer düz, yer yer kıvırcık olmasına yani dalgalı saçlara yol açar.
Genlerin Saç Dokusuna Etkisi
2009’da yapılan bir araştırmada, kıvırcık saçlı genlerin %85-%95’lik bir kalıtım oranına sahip olduğu bulunmuştur.
Saç folikülünün doğası saç tellerinin şeklini doğrudan etkiler. Saç folikülü ne kadar simetrik ise, o kadar düz, ne kadar asimetrik ise o kadar oval şekilli saç üretir. Oval şekilli saç uzadıkça kıvrılma eğilimi gösterir.
2007 yılında yapılan bir araştırmada farklı şekil (kıvırcık, düz vb.) ve dokudaki saç teli örnekleri toplanarak saçın kıvırcık olması ile ilişkili olan unsurların belirlenmesi amaçlanmıştır. Kıvırcık ve düz saçları karşılaştırmak için elektron mikroskobu kullanılmıştır. Kıvırcık saçlarda belirli bir çeşit keratinin dengesiz bir şekilde dağılmış olduğu gözlenirken, düz saçlarda saç liflerinin simetrik bir yapıda olduğu görülmüştür.
Isı Saçın Şeklini Nasıl Değiştirir?
Saç teli, keratin ve melanin proteinlerinden oluşur, az miktarda da metalik element içerir. (Üç katmanlı bir yapısı vardır, anlayabilmek için iç içe geçmiş üç tüp hayal edebilirsiniz.) En üstteki tabaka (kütikül) koruyucu görevi görür, ikinci tabaka saça rengini ve şeklini veren (korteks) melanin granülleri içerir. En içte kalan bölüm ise (medulla) dengeleme görevini üstlenir.
Korteks tabakasında yer alan keratin hidrojen moleküllerini bağlar. Bu bağlar saçımızın doğal şeklinin de nedenidir. Bağlar iki şekilde değiştirebilir: Isı ve su. Hidrojen moleküllerinin arasındaki bağları değiştirirseniz, bağlar orijinal haline dönmeden önce saç teli yeni bir şekil almaya uygun hale gelir. Isı ile şekillendirilen saçlar (fön, maşa vb.) nem veya su ile temas edene kadar birkaç saat hatta gün boyunca şekillerini muhafaza ederler.
Özetle fön ve maşa ile saçın şeklini değiştirme, hidrojen molekülleri arasındaki fiziksel bağları değiştirerek sağlanır.
Saç Şekillendirme İşlemleri Saça Zarar Verir mi?
Isı ile yapılan her türlü şekillendirme saçın kütikül tabakasında çatlaklar oluşmasına yol açar. Bu çatlaklardan giren kimyasal maddeler ve güneş ışığı saçların daha da yıpranmasına neden olur. Isı uygulamasının derecesinin artması durumunda korteks tabakası bozulur bu da kuru, cansız ve mat bir görüntüye yol açar. Buharın saça sıkışması gibi daha nadir rastlanan durumlarda, kütikül tabakası tamamen ortadan kalkar ve bu da saçın kırılmasına neden olur.
Fön ve maşa gibi geçici şekillendirmeler, saçın fiziksel bağlarını ısı ve suya maruz bırakarak yapılırken, daha uzun süreli değişiklikler saçtaki kimyasal bağları kırarak elde edilir. Her iki süreç de kütikül tabakasına zarar verir. Bu yöntemlerin aşırı kullanılması daha ciddi hasarlara neden olabilir.
Aslında saçların formu için en önemli bakım sağlıklı beslenmektir. Saçımızın büyük bölümü proteinden oluştuğu için yeterli miktarda protein tüketimi saçlarımızın sağlığı açısından önemlidir.