Prozopagnozi (prosopagnosia), yüz körlüğü adı verilen bilişsel bir bozukluktur. Bu bozukluğun görme yetisi ve körlükle hiçbir ilgisi yoktur. Prozopagnozi, Yunanca “yüz” anlamına gelen “prospon” ve “bilinmezlik” anlamına gelen “agnosia” kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Çok farklı dereceleri olmakla birlikte prozopagnozi her 50 kişiden 1’inde görülür.
Prozopagnostikler bir insanın yüzüne baktıklarında yüzü detayları ile görebilmelerine rağmen bir bütünlük içinde algılayamazlar. Hastalığın derecesine göre objeleri hayvanlardan ayırmanın bile mümkün olmadığı prozopagnozi vakaları gözlenmiştir. Bazı hastalarsa bunun bir hastalık olduğunu bile fark etmeden, sadece “yüz hafızam pek iyi değil” diyerek sıradan bir yaşam sürebilir. Bu hastalığın hafıza sorunları, zeka ile de ilgisi yoktur.
Yazar Heather Sellers (You Don’t Like Anyone I Know: A True Story of Family, Face Blindness, and Forgiveness), Time Dergisi’ne verdiği röportajda yüz körlüğünü şöyle tarif etmiştir: “Bir yüzün ne olduğunu, tıpkı disleksisi olan birinin kelimelerin ne olduğunu bildiği gibi bilir ve tıpkı onun gibi okuyamazsın, rüzgara karşı yokuş yukarı yürümeye çalışır gibi hissedersin.”
Prozopagnostiklerin tek güçlüğü yüzleri birbirinden ayırt etmekle sınırlı değildir. Bu hastalar yaş, cinsiyet ve duygusal ifadeler gibi çıkarımları yapmakta da zorlanabilirler.
Belirtileri kişiden kişiye değişmekle birlikte en yaygın semptomlar şöyledir:
- İnsanları birbirinden ayırt etme güçlüğü,
- Yüz ifadelerini algılama güçlüğü,
- Televizyon ve film izlemekte zorlanma, karakterleri birbirine karıştırma,
- Biri ile yeni tanıştığında kişinin yüzünden çok başka özelliklerini hatırlama,
- Kuşkusuz bu bozukluktan muzdarip olan kişilerin sosyal ilişki kurma konusunda zorlanmaları sosyal anksiyete, depresyon vb. mental problemlere neden olabilir.
Neden kaynaklanır?
Yakın bir zamana kadar beyinde meydana gelen nörolojik bir hasardan kaynaklandığı düşünüyordu ancak son yapılan araştırmalarda iki türü olduğu belirlenmiştir. Birincisi doğuştan, ikincisi edinilmiş.
Beynin fusiform gyrus adı verilen bölümünün, dışarıdan alınan bir darbe sonucu veya inme, tümör vb. sebeplerle bir hasar görmesi sonucunda ortaya çıkan prozopagnoziye edinilmiş prozopagnozi denir. Beynin bu bölümü, insan yüzleriyle bu insanlara ilişkin hatıraları birbirine bağlar. Gelişimsel ya da doğuştan adı verilen ve daha yaygın görülen prozopagnazi türünde ise yine aynı bölgede doğuştan gelen bir yetersizlik söz konusudur. Kendisi de bir prozopagnostik olan İnsan Genetiği Enstitüsü’nden konu ile ilgili araştırmalar yapan Dr. Thomas Grüter bozukluğun tek bir dominant genden kaynaklandığını, ebeveynlerden birinde gelişimsel prozopagnozi varsa genin %50 ihtimalle aktarılacağını bildirmiştir.
Tedavi
Ne yazık ki prozopagnoziyi tedavi etmekte kullanılan spesifik bir ilaç ve tedavi yoktur. Ancak bu bozukluktan kaynaklı sıkıntıları azaltmak için stratejiler geliştirilebilir.
Prozopagnazi ile yaşamı kolaylaştırmaya yönelik eğitim programları geliştirilmiştir. Bu eğitimlerde de yüz tanıma eksikliğinin başka yöntemlerle telafi edilmesi amaçlanır. Örneğin prozopagnostikler, insanları yüzlerinden ayıramasa da seslerinden, saç stillerinden hatta giyim tarzı gibi ayırt edici başka özelliklerinden tanıyabilir. Ancak bu teknikler her zaman güvenilir ve gerçekçi değildir.