“Halo etkisi,” bir insanın bir yönü ile ilgili gözlemimize dayanarak oluşan izlenimimizi, aslında gözlemlememiş olduğumuz başka yönlerine aktarmaktır. Örneğin fiziksel olarak çok çekici bulduğumuz birinin kişilik özelliklerini, çekici bulmadığımız birine kıyasla daha ilginç olduğunu farz etmek gibi.
Bu makale, “Halo etkisi”nin sıklıkla gözlendiği örneklerle bu etkileye yol açan bilişsel mekanizmaların anlaşılması ve halo etkisini farkında olmanın faydalarını ortaya koymak için kaleme alınmıştır.
Halo etkisi örnekleri
Halo etkisi insanları birkaç değişik şekilde etkiler:
- Kadınların beden ölçülerinin onlar hakkındaki izlenimleri nasıl etkilediğini araştıran bir çalışmada, deneklere bir kadın fotoğrafı gösterilir. Fotoğrafla birlikte kadının hobileri ve yaşamı hakkında bilgiler verilir. Ancak deneklerin yarısına orijinal fotoğraf gösterilirken diğer yarısına gösterilen fotoğrafta kadının 25 kg daha şişman görünmesi sağlanır. (Elbisesinin içine pedler yerleştirilerek.) Orijinal fotoğrafı gören deneklerin, kadın ile ilgili izlenimleri kadının şişman gösteren fotoğrafı gören deneklere göre daha çekici, daha başarılı ve kişilik özelliklerinin daha iyi olduğu yönünde olmuştur.
- Halo etkisi politik tartışmalarda da ortaya çıkar. Daha çekici olan politikacı, izleyiciler üzerinde daha bilgili, daha ikna edici ve güvenilir bir izlenim yaratır.
- Başka bir araştırmada ise erkek deneklerin, çekici bir kadın tarafından kaleme alınmış olduğunu düşündükleri makalelere, çekici olmayan kadınlar tarafından yazılmış olanlardan daha yüksek not verdikleri gözlenmiştir.
Halo etkisi insanlarla ilgili izlenimlerimizle sınırlı değildir. Bu etki, ürünlerle ve markalarla ilgili olarak da ortaya çıkar.
Halo etkisi bizi nasıl etkiler?
“Halo Etkisi”, aslında bilgiyi aramak ve yeniden yorumlamak yerine mevcut inançlarımıza uygun olan bilgileri seçme eğilimi olarak ortaya çıkan teyit ön yargısının bir türüdür.
Bu genellikle birisinin tek bir pozitif bir özelliğine bakarak o kişi hakkında genel bir pozitif intiba geliştirmemiz şeklinde ortaya çıkar. Bu durum ortaya çıktığında başlangıçta sahip olduğumuz pozitif izlenimi teyit edebilmek için o kişinin başka özelliklerini de pozitif olarak yorumlama eğilimi gösteririz.
Boynuz etkisi
Boynuz etkisi ise bir insanın bir yönü ile ilgili gözlemlerimize dayanarak oluşturduğumuz olumsuz izlenimlerimizi, aslında gözlemlememiş olduğunuz başka yönlerine aktarmaktır.
Örneğin, sınıf içi davranışlar ile ilgili bir araştırmada, öğretmenlerin asi davranışlar sergileyen çocukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar olarak gördükleri saptanmıştır.
Aynı etki pazarlama dünyasında da sıklıkla ortaya çıkar. Bir markanın bir ürününün tek bir olumsuz özelliği, o markanın tamamına mal edilerek satın alma olasılığımızı düşürebilir.
Not: Terminoloji açısından, halo etkisi teknik olarak hem pozitif hem de negatif etkiyi kapsar. Ancak bazen olumlu etki için halo etkisi kullanılırken boynuz etkisi negatif etkiye işaret etmek için kullanılır. Bu yüzden boynuz etkisine “ters halo etkisi” adı da verilir.
Halo etkisini anlamanın faydaları
Halo etkisi, başkalarını nasıl gördüğümüzü etkiler. Halo etkisine maruz kaldığımızda başkaları hakkındaki izlenimlerimiz gerçekçi olmaktan uzaklaşır. Bunu önlemenin yolu tek bir olumlu özelliği ya da tek bir olumsuz özelliği dikkate alarak bunu kişinin diğer özelliklerine aktarıp aktarmadığımızı kendimize sormaktır.
Halo etkisi başkalarının bizi nasıl gördüğünü etkiler. Bir özelliğimizin ya da bir davranışımızın olumlu olmasının diğer özelliklerimizin de olumlu olarak değerlendirilmesine yol açacağını bilmek, kendimizle ilgili oluşmasını istediğimiz izlenimi kontrol edebilmemize imkan verecek avantajlar sunar.
Örneğin; bir araştırmada öğrencilere bir röportaj dinletilir. Ancak aynı röportajın iki versiyonu kaydedilmiştir. İki versiyon arasındaki tek fark soruları soran eğitimcinin birinci röportajda sıcak ve sevimli bir tavır takınmasına karşın ikinci röportajda daha soğuk ve mesafeli bir tavır takınmasıdır. Birinci gruptaki öğrenciler eğitimcinin görünüşünü, davranışlarını ve aksanını çekici bulduklarını ifade ederken ikinci gruptaki öğrenciler eğitimcinin tamamen aynı olan özelliklerini rahatsız edici bulduklarını ifade ettikleri gözlenmiştir.
Bu örnek, davranışlarımızdaki küçük bir değişimin halo etkisine neden olarak, kendimizle ilgili izlenimleri nasıl değiştirebileceğimizi gözler önüne sermektedir.
Halo etkisinin çeşitliliği
İnsan psikolojisinin kompleks bir yapısı olması nedeni ile bu ve benzeri etkilerin her daim aynı şekilde ortaya çıkmayacağını unutmamalıyız. Bilişsel ön yargılar, kararlarımızı ve davranışlarımızı etkiler ancak attığımız her adım da bir ön yargı çeşidine atfedilemez.
Kaynaklar:
- APA Psyc NET (What is beautiful is good.)
- Springer Link (Weight Halo Effects: Individual Differences in Perceived Life Success as a Function of Women’s Race and Weight)
- Springer Link (Is beauty talent? Sex interaction in the attractiveness halo effect)
- Emerald İnsight (Brand equity: the halo effect measure)
- Olağanüstü Kanıtlar (Teyit ön yargısı nedir?)