Her geçen gün yaygınlaşan sosyal-medyanın aşırı kullanımı, bağımlılık ve depresyon başta olmak üzere bazı psikolojik sorunlara yol açıyor, ruhsal sağlığımızı ve duygu durumumuzu olumsuz etkiliyor. Bu makalede sosyal medya kullanımı ile ilgili olarak yapılmış araştırmaların bulgularına ve bu bulgular ışığında, olumsuz etkileri azaltmanın ipuçlarına yer verilmiştir.
Sosyal medyanın yol açabileceği problemler nelerdir?
Sosyal medya kullanımının bazı mental sağlık sorunları ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Örneğin; depresyon ile sosyal medya kullanımı arasında güçlü bir ilişki olduğunu ve sosyal medyanın aşırı kullanımının benlik saygısında düşüşe yol açtığını ortaya koyan çalışmalar yapılmıştır.
Bununla birlikte araştırmalar, depresyon ve sosyal medya arasında hem korelatif hem de sonuçsal bir ilişki olduğunu göstermektedir. Yani hem depresyona eğilimli kişilerin daha çok sosyal medya kullandığı hem de sosyal medyanın çok kullanılmasının depresyona yol açtığı gözlemlenmiştir.
Sosyal medyanın aşırı kullanımının yol açtığı olumsuzlukları araştıran çalışmalardan bazıları şöyledir:
- Anksiyeteyi artırabilir.
- Kıskançlık duygularını artırabilir.
- Duygusal yorgunluğa yol açabilir.
- Stres seviyesini artırabilir.
- Uyku sorunlarına yol açabilir.
- Önemli sorumlulukların ihmal edilmesine yol açabilir.
- Sosyal medyanın neden olduğu bu zorluklar, fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir.
Sosyal medya kullanımı nedeni ile ortaya çıkan psikolojik problemler iki yeni terimin doğmasına neden olmuştur. “sosyal medya depresyonu” ve “sosyal medya bağımlılığı“.
Sosyal medya depresyonu, başlangıçta “Facebook depresyonu” olarak adlandırılmış olsa da diğer tüm sosyal medya platformları da bu fenomene dahildir. Instagram, Twitter, Youtube, Snapchat vb. liste uzayıp gider. Hatta sorun sadece sosyal medya ile de sınırlı değildir. Genel olarak internet kullanımı, bu olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ancak sosyal medya söz konusu olduğunda etki çok daha güçlü bir şekilde gözlenmektedir. Örneğin “Selfie”, sosyal hassasiyeti artırıyor ve öz benlik saygısının düşmesine yol açıyor.
Not: Bu makale, sosyal medyayı tüm yönleri ile ele alan bir makale değildir. Örneğin sosyal medyanın olumsuz özelliklerinden en önemli ikisi; siber zorbalık ve yanlış bilgiye maruz kalma, bu makalenin kapsamı dışındadır.
İnsanlar neden sosyal medya kullanır?
Bunun birçok nedeni vardır. Bu nedenler, diğer zararlı davranışların nedenleri ile benzerdir. Bazı insanlar, sosyal medyanın tehlikeleri hakkında yeterince bilgi sahibi olmadıkları için, bazılarıysa psikolojik olarak eğilimli oldukları için kullanırlar.
Konu ile ilgili bir araştırmada, Facebook kullanımı sırasında kendilerini kötü hisseden kullanıcıların, kullanmaya devam ederlerse iyi hissedeceklerine inandıkları gözlemlenmiştir.
Bir başka çalışma ise sosyal medya bağımlılarında zaman çarpıtma yanılgısının (time distortion bias) ortaya çıktığı görülmüştür. Sosyal medya bağımlılarının, sosyal medya kullanımlarını engelleyen işlerin süresini, gerçekte olduğundan daha uzun algıladıkları gözlemlenmiştir.
Bunun yanında, sosyal medyanın aşırı kullanımı, FOMO‘ya yani kaçırma korkusuna neden olarak, kötü hislere yol açmaktadır.
(Not: FOMO ile ilgili daha önce yayınlamış olduğumuz makalemizi okumak için buraya tıklayabilirsiniz.)
Sonuç olarak, mental ve fiziksel sağlığı olumsuz etkilese de aşırı sosyal medya kullanımı bazı nedenlerle giderek yaygınlaşmaktadır. Bu nedenler arasında en önemlisi, farkındalık eksikliği, değişime yönelik motivasyon eksikliği ve daha iyi hissettirebilecek şeyleri kaçırma korkusu gelir.
Sosyal medyanın zararlı etkilerine karşı en savunmasız olanlar kimlerdir?
Psikolojik perspektiften sosyal medyanın zararlarına karşı savunmasız olmanın ardında çeşitli nedenler yatar. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
- Depresyondan veya anksiyeteden muzdarip olmak,
- Düşük öz benlik saygısı,
- Yaşamından memnun olmamak,
- Yalnızlık (tıklayabilirsiniz),
- Çevresinden yeterince ilgi destek görememek.
Bunların yanı sıra bazı kişilik özellikleri aşırı kullanıma daha eğilimlidir. Bunlar;
- Yüksek düzeyde nevrotik kişilik,
- Yüksek düzeyde narsisistik kişilik,
- Sosyal kıysalara eğilimli olma,
- Sosyal medyaya duygusal yatırım yapma.
Not: Her bir maddenin üzerine tıklayarak, konu ile ilgili detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.
Sosyal medyanın olumsuz etkilerine maruz kaldığımızı nasıl anlarız?
Kendimize son bir yıl içinde aşağıdaki sorunlardan hangileri ile karşılaştığımızı sormak, sosyal meydanın olumsuz etkilerinden muzdarip olup olmadığınızı anlamanıza yardımcı olabilir.
- Öncelik: Kendinizi sürekli olarak sosyal medya hesabınıza girmeyi düşünürken yakalıyor musunuz?
- Hoşgörü: Sosyal medyada yeterince zaman geçiremediğiniz için sıkıntılı hissediyor musunuz?
- Engellenme: Sosyal medya hesabınıza giremediğiniz için kendinizi kötü hissediyor musunuz?
- İhmal etme: Düzenli olarak diğer etkinlikleri (hobi, spor vb.) ihmal ediyor musunuz?
- Hile: Çevrenize sosyal medyada harcadığınız zamanla ilgili yalan söylüyor musunuz?
- Kaçma: Olumsuz duygulardan kurtulmak için sosyal medyayı kullanıyor musunuz?
- Çatışma: Çevrenizle aşırı sosyal medya kullandığınız için çatışmaya giriyor musunuz?
Özetle sosyal medyayı gerçeklerden kaçmak, sosyal medya aracılığı ile insanlarla kavga etmek amacı ile kullanıyorsanız ve bunları yaparken harcadığınız zaman sorumluluklarınızı yerine getirmenizi zorlaştırıyorsa konu ile ilgili bir sorununuz olduğunu düşünmeye başlamalısınız. Sorunu çözebilmek için en önemli adım farkındalıktır. Sosyal meydanın sizi olumsuz etkilediğini anladıktan sonra ise yapılabilecek en iyi şey, başka bir konuya odaklanmaktır. Bunun için kendinize hedefler belirleyip ve bu hedeflere odaklanın. Böylece sosyal medyaya ayırdığınız zaman azalacaktır. Yardımcı olacak bir başka yöntem ise önemsediğiniz insanlarla ilgili sosyal medyadan pasif olarak bilgi almak yerine onlarla fiziksel iletişime geçmektir.