Bir şeyin “iyi” veya “kötü” olarak kabul edilmesinin o şeyin “yeni” veya “eski” olmasına bakılarak karar verilmesine “Yeni olan iyidir” Safsatası (The Appeal to Novelty Fallacy) denir. Sıklıkla kullanılan safsata türlerinden biridir. İnsanın düşünce süreçleri üzerinde bir şeyin yeni, modern veya eski olmasının güçlü bir etkisi vardır. Mantık hatasının gizlenmesinde bu güçlü etkiden faydalanılır. Bu makale yeni olan iyidir safsatasını kolaylıkla fark edebilmek ve bu argümanı çürütebilme yöntemlerini özetlemek için kaleme alınmıştır.
Tüm safsata türleri ile ilgili makalelerimizde olduğu gibi yazımıza safsatanın tanımı ile başlayacağız.
Safsata nedir?
Bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlamaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamaların tamamına safsata (Osmanlıca, kıyas-ı batıl) denir. Safsatalar ilk bakışta ikna edici gibi görülmelerine karşın dikkatli bir şekilde değerlendirildiklerinde kendilerini ele veren hatalı argümanlardır. Gündelik dilde akıl yürütme anlamından kopup, batıl itikat anlamında kullanıldığı görülür ancak aslında safsatanın inançla hiçbir ilişkisi yoktur. Safsata insanın muhakeme yetisinin hatalı kullanımı ile ortaya çıkan yanlış çıkarımlardır.
“Yeni olan iyidir” safsatası nedir?
“Yeni olan iyidir” safsatası (Argumentum ad Novitatem) en yeni şeylerin en iyi olduğunu varsayan argümanlardır. Örneğin, “Siz hala annenizin deterjanını mı kullanıyorsunuz?” ifadesinde eskiyi küçümseme iması derhal göze çarpar. Bir başka kullanım şekli de yeni olanın değerinin abartılmasıdır. Örneğin, “Kilo vermek istiyorsanız diyette son trendleri takip etmelisiniz.” Bazen argümanın güçlenmesi için bu safsata türü iki yolu bir arada kullanır: Örneğin, “Kilo vermek istiyorsanız diyette son trendleri takip ettiğinizden emin olun; bulabileceğiniz en modern rejimleri kullanmak hiçbir işe yaramayacak eskileri kullanmaktan iyidir.”
Bu yanılgının örneklerine birçok alanda özellikle yeni ilaçlar, tıbbi aletler, kişisel bakım endüstrisi, nanoteknoloji bazlı çözümler vb. sıklıkla rastlanır.
Üstelik bu argüman birçok insanın kararını ve seçimini etkiler. Bu yanılgının bu kadar yaygın olmasının esas nedeni insanların harekete geçme ihtiyacıdır. Çünkü yeni olan, eskiye kıyasla daha “aktif” bir seçim olarak algılanır. Eski olanın algısı ise çoğunlukla “eksik” ve “yetersiz” ile ilişkilidir. Bunun da ötesinde yenilik merak uyandırıcıdır. İnsanlar meraklarını doyurmak için güçlü bir istek duyar ve yeni olanı denemek isterler. Üstelik “yeni” umut vadeder.
“Yeni olan iyidir” argümanı neden yanıltıcıdır?
İnformal bir safsata türü olan “Yeni olan iyidir” safsatasının mantıksal problemi, temel dayanağın (yeni olanın mutlaka en iyi olduğunun kabul edilmesi) aynı zamanda tezin doğruluğunun garantisi olarak sunulmuş olmasıdır. Üstelik bir şeyin yeni olması eskisinden iyi olacağının da garantisi değildir.
Kilo vermenin sihirli bir yolu bulunmuş gibi her geçen gün bir yenisi sunulan moda diyetler buna çok iyi bir örnektir. Bunun da ötesinde piyasaya bir mantık hatası ile sunulan son moda diyetlerin birçoğu bilimsellikten uzak ve insan sağlığı için zararlıdırlar. Bu moda diyetlerin bazıları kısa vadede işe yararmış gibi görünmelerine karşın hemen hemen hepsi uzun vadede etkisiz ve sağlıksızdır. Insanların bu moda diyetlere itibar etmeleri altında yeni olanların daha iyi olacağı peşin hükmü yatmaktadır. İnsanlar daha iyi bir opsiyon bulmuş olduklarına inanma eğilimine sahiptirler. Bununla birlikte bir çözümün yeni olması bazı durumlarda gerçekten avantajlı olabilir. Yeniliklere açık olmak gelişim sürecimiz için faydalıdır. Eğer bir yeniliğin niçin daha iyi olduğu açıklanmaksızın, iyi olmasının nedeni olarak yeni olması öne sürülmüşse buna yeni olan iyidir safsatası denir. Bu akıl yürütme, geçersiz bir akıl yürütmedir. Geçersiz akıl yürütmeler yapmak, mantıksız ve yetersiz sonuçlar elde etmeye neden olur.
Nasıl itiraz edilmeli?
Bu safsata türüne itiraz etmenin en temel yolu içerdiği yanıltıcı akıl yürütmeye işaret etmek ve bu akıl yürütmenin neden yanlış olduğunu göstermektir.
Bu konuda odaklanmamız gereken iki temel nokta vardır:
- Yeni olmanın tartışmanın konusu ile ilintisi nedir?
- Yeni mutlak iyi olarak mı algılanıyor?
Bu argümanı en uygun şekilde karşılayabilmek için öncelikle yapılması gereken yeni olmasını bir yana koyarak bu seçeneğin neden daha faydalı ve daha uygun olduğunu açıklanmasını istemektir.
Bu aşamada, tartışmanın yapıcı bir şekilde devam etmesi önemlidir. Bu sayede hem kanıtlarınızı daha iyi açıklama fırsatı bulursunuz hem de karşı tarafın yanıldığını kabul etmesine imkan tanımış olursunuz.
Karşınızdaki kişiyi can kulağı ile dinleyin. Böylece akıl yürütmenin geçerli olup olmadığını anlayabilirsiniz ve tartışmanın ilerlemesi için daha doğru kararlar verirsiniz.
Eğer karşınızdaki kişi argümanının yeni olması dışında herhangi bir sebeple haklı olduğunu savunamamışsa yenilik argümanının neden tartışma ile alakalı olmadığını ortaya koyarak daha yeninin daha iyi olacağını iddia etmenin yanlış bir varsayım olduğunu açıklamanız gerekir.
Bu tür bir akıl yürütmenin neden yanlış olduğunu göstermenin en iyi yolu örnekler kullanmaktır. Bu örnekler daha yeni çözümlerin eskilerden her zaman daha iyi olmadığını ya da daha eskilerin her zaman daha kötü olmadığını gösteren örnekler olmalıdır.
Örneğin yan etkileri hakkında yeterli kanıt toplanana kadar yeni tıbbi çözümlerin eskilerinden daha riskli olduğu bir gerçektir. Zira eski tıbbi çözümlerin uzun yıllardır uygulanıyor olması buna verilen tepkiler konusunda daha fazla bilgi sahibi olmamızı sağlar.
Sonuç
Buraya kadar bu yanılgının nasıl tanıyacağımızı ve bu yanılgının bir argüman olarak kullanılması durumunda nasıl itiraz edeceğimizi ele aldık. Ancak aynı yanılgılara kendimizin de kolaylıkla düşebileceğimizi unutmamalıyız. Yenilik herkese olduğu gibi size de cazip gelebilir. Bunu tespit edebilmek için başkalarına uyguladığımız metotların aynılarını kendi akıl yürütmemize de uygulamalıyız.